Home » Άσθμα και COVID-19: Επικίνδυνος Συνδυασμός;
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ

Άσθμα και COVID-19: Επικίνδυνος Συνδυασμός;

PDF Button

Εισαγωγή

Η λοίμωξη από τον SARS-CoV-2 που προκαλεί τη νόσο COVID-19 έχει οδηγήσει στην μεγαλύτερη υγειονομική κρίση του τελευταίου αιώνα (1). Εκδηλώνεται κυρίως με συμπτώματα από το αναπνευστικό η βαρύτητα των οποίων κυμαίνεται από ήπια έως σοβαρή, με τους ηλικιωμένους και τους ασθενείς με συννοσηρότητες όπως αρτηριακή υπέρταση, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), παχυσαρκία, καρδιοπάθειες, κακοήθειες και σακχαρώδη διαβήτη να έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης σοβαρών συμπτωμάτων (2). 

Άσθμα και ιογενείς λοιμώξεις

Λαμβάνοντας υπόψη από τη μια μεριά την επίδραση του SARS-CoV-2 στο αναπνευστικό σύστημα και από την άλλη την παγκόσμια επίπτωση του άσθματος, υπάρχει σοβαρή ανησυχία για τους κινδύνους που εγκυμονεί η λοίμωξη από τον SARS-CoV-2 στους ασθενείς με άσθμα. Στην έναρξη της πανδημίας το άσθμα θεωρήθηκε ως παράγοντας κινδύνου για την COVID-19 νόσο (3). Εύλογα μπορεί να θεωρήσει κάποιος ότι οι ασθενείς με άσθμα θα έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο μόλυνσης από τον SARS-CoV-2 και σοβαρότερες εκδηλώσεις από τη νόσο COVID-19, καθώς είναι γνωστό ότι έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία σε ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού, γεγονός που οφείλεται σε ποικίλους λόγους μεταξύ των οποίων είναι η ανεπαρκής και καθυστερημένη μη ειδική αντιική ανοσοαπόκριση (4). Έχει αποδειχθεί ότι υψηλό ποσοστό ασθενών με άσθμα και ατοπία παράγει χαμηλά επίπεδα τύπου Ι ιντερφερόνης και άλλων κυτταροκινών μετά από ιογενή λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος (5). Επιπλέον, οι ασθματικοί ασθενείς εμφανίζουν περισσότερες και σοβαρότερες λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού σε σχέση με υγιή άτομα (4). Επίσης, οι ιογενείς λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος αποτελούν παράγοντα κινδύνου για πρόκληση παρόξυνσης άσθματος τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες. Οι ανθρώπινοι ρινοϊοί ανευρίσκονται  στο 76% των παιδιών με συριγμό  και  στο 83% των ενηλίκων με παρόξυνση άσθματος (6,7). Ο ιός της γρίπης, οι κορονοϊοί, οι αδενοϊοί κ.α. προκαλούν επίσης παροξύνσεις σε ασθματικούς ασθενείς (8). Περιβαλλοντικοί ρύποι και αλλεργίες αυξάνουν ακόμα περισσότερο τον κίνδυνο πρόκλησης παρόξυνσης από έναν από τους παραπάνω ιούς (9).

Οι ασθματικοί ασθενείς έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης επιπλοκών μετά από λοίμωξη από τον ιό της γρίπης και ποικίλες μελέτες έχουν δείξει ότι το άσθμα αποτελεί συχνή συννοσηρότητα των νοσηλευόμενων ασθενών με γρίπη (10). Στην πανδημία της γρίπης των χοίρων, το άσθμα ήταν αδιαμφισβήτητος παράγοντας κινδύνου για νοσηλεία σε νοσοκομείο αφού συνυπήρχε στο 10-20% των νοσηλευόμενων ασθενών παγκοσμίως (11). Επίσης, στην πανδημία της γρίπης H1N1, οι ασθματικοί ασθενείς είχαν σχεδόν διπλάσιο κίνδυνο εμφάνισης πνευμονίας (50% έναντι 27%) και περισσότερες νοσηλείες σε μονάδες εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ) (33% έναντι 19%) (12). Τέλος, ο κίνδυνος βακτηριακής πνευμονίας της κοινότητας και ιογενούς πνευμονίας έχει βρεθεί ότι είναι διπλάσιος στους ασθματικούς ασθενείς  σε σχέση με υγιή άτομα (13).

Άσθμα και λοίμωξη από τον COVID-19

Στην έναρξη της πανδημίας, το άσθμα αναφερόταν συνεχώς ανάμεσα στους παράγοντες κινδύνου για λοίμωξη από τον SARS-CoV-2 ιδίως σε μελέτες που προέρχονταν από την Κίνα (14,15) και την Ιταλία (16,17). Μελέτες από τη Ρωσία, τη Σαουδική Αραβία, τη Βραζιλία και την Ινδία ανέφεραν χαμηλότερα ποσοστά άσθματος στους ασθενείς με COVID-19 (18-20) ενώ μελέτες από την Αμερική και το Ηνωμένο Βασίλειο ανέφεραν ότι η συχνότητα του άσθματος στους ασθενείς με COVID-19 ήταν παρόμοια ή λίγο υψηλότερη σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό (21,22). Πρόσφατα, οι Broadhurst και συν. σε μια μελέτη ανασκόπησης κατέληξαν ότι η επίπτωση του άσθματος σε νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19 είναι παρόμοια με του γενικού πληθυσμού και σημαντικά χαμηλότερη από αυτή των ασθματικών ασθενών που νοσηλεύτηκαν με γρίπη (23). Επίσης, οι Kalyanaraman και συν. ανασκόπησαν τους ηλεκτρονικούς φακέλους υγείας ασθενών που υποβλήθηκαν σε τεστ για COVID-19 στη Νέα Υόρκη και βρήκαν ότι δεν υπήρχε συσχέτιση μεταξύ του άσθματος και θετικού τεστ (24). Μια μετανάλυση 131 μελετών από 39 χώρες (410.382 ασθενείς) ανέφερε την παρακάτω επίπτωση άσθματος σε ασθενείς με COVID-19: Ανατολική Ασία και Ειρηνικός 2.2%, Ευρώπη 6.4%, Λατινική Αμερική και Καραϊβική 3.5%, Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική 4.9% και Βόρεια Αμερική 10.2% (25). Επίσης, πρόσφατα οι Terry και συν. πραγματοποίησαν μια συστηματική ανασκόπηση και μετανάλυση 150 μελετών και δεν εντόπισαν αυξημένο κίνδυνο για COVID-19 στους ασθματικούς ασθενείς (26). 

Συμπερασματικά, στις περισσότερες χώρες οι ασθενείς με άσθμα δεν είχαν υψηλότερα αλλά παρόμοια ή μικρότερα ποσοστά νόσησης από τον COVID-19 σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, εξαιτίας πολλών παραγόντων ένας εκ των οποίων είναι το χαμηλό ποσοστό μη-αλλεργικού άσθματος. Μια Κορεατική μελέτη έδειξε ότι οι ασθενείς με μη αλλεργικό άσθμα είχαν υψηλότερο κίνδυνο να μολυνθούν από τον SARS-CoV-2 σε σύγκριση με τους ασθενείς με αλλεργικό άσθμα (27).

Νοσηρότητα και θνητότητα των ασθενών με άσθμα και COVID-19

Αναφορικά με τη συσχέτιση μεταξύ άσθματος και βαρύτητας της νόσου COVID-19 τα αποτελέσματα είναι διφορούμενα. Μια μελέτη που ανέλυσε δεδομένα από την Βιοτράπεζα του Ηνωμένου Βασιλείου (493.000 ασθενείς) έδειξε ότι οι ενήλικες με άσθμα είχαν υψηλότερο κίνδυνο να νοσήσουν σοβαρά από τον COVID-19 (28) ενώ μια Κορεατική μελέτη έδειξε ότι οι ασθενείς με άσθμα είχαν υψηλότερη πιθανότητα να μολυνθούν από τον SARS-CoV-2 και μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν κακή έκβαση (27). Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι και στις δυο μελέτες μεγαλύτερο κίνδυνο για σοβαρή COVID-19 νόσο είχαν οι ασθενείς με μη-αλλεργικό άσθμα. Σε αντίθεση με αυτές, πολλές άλλες μελέτες δεν βρήκαν καμία συσχέτιση του άσθματος με τη θνητότητα και τον κίνδυνο ενδοτραχειακής διασωλήνωσης και μηχανικής υποστήριξης της αναπνοής σε ασθενείς με COVID-19. Μια μεγάλη μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο, παρά την υψηλή επίπτωση του άσθματος (14.5%), δεν εντόπισε υψηλότερο κίνδυνο για εισαγωγή σε μονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ), ανάγκη για μηχανική υποστήριξη της αναπνοής ή θάνατο (29). Μια μεγάλη μελέτη από το Πανεπιστημιακό νοσοκομείο του Κολοράντο επίσης έδειξε ότι το άσθμα δεν αποτελεί ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου για ενδοτραχειακή διασωλήνωση σε νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19 και μετά από προσαρμογή για τους γνωστούς παράγοντες κινδύνου εμφάνισης σοβαρής νόσου (23). Δυο άλλες μελέτες έδειξαν ότι αν και οι ασθενείς με COVID-19 και ΧΑΠ ή σακχαρώδη διαβήτη έπασχαν πιο σοβαρά, αυτό δεν ίσχυε για τους ασθενείς με άσθμα (30,31). Επιπλέον, σε μια πρόσφατη μελέτη από τη Βοστώνη σε ασθενείς που νοσηλεύτηκαν με COVID-19, το άσθμα δεν σχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο εισαγωγής σε ΜΕΘ, νοσηλείας, μηχανικής υποστήριξης της αναπνοής ή θανάτου σε σύγκριση με άλλους νοσηλευόμενους ασθενείς με παρόμοια ηλικία, φύλο και ημερομηνία θετικοποίησης του τεστ (32,33). Επιπλέον σε τρεις μελέτες από τη Νέα Υόρκη σε νοσηλευόμενους ασθενείς με σοβαρή COVID-19 νόσο, το άσθμα δεν σχετίστηκε με χειρότερη έκβαση ή μεγαλύτερη θνητότητα (24,34,35). Οι Calmes και συν. συνέλεξαν δεδομένα από 596 ενήλικες ασθενείς που νοσηλεύτηκαν με COVID-19 και η πολυπαραγοντική ανάλυση επίσης έδειξε ότι το άσθμα δεν αποτελούσε ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου εισαγωγής σε ΜΕΘ ή θανάτου (36). Οι ασθενείς με ΧΑΠ, αλλά όχι άσθμα, έχουν ελαφρώς μεγαλύτερο κίνδυνο για κακή έκβαση από τον COVID-19 συγκριτικά με ασθενείς χωρίς αποφρακτική νόσο των αεραγωγών (37). Ακόμη, μια μελέτη από το Μεξικό σε 66.123 ασθενείς έδειξε χαμηλό κίνδυνο θανάτου από τον COVID-19 σε ασθενείς με ιστορικό άσθματος (38). Μια συστηματική ανασκόπηση και μετανάλυση 131 μελετών από 39 χώρες (410.382 ασθενείς) δεν εντόπισε καμία στατιστικά σημαντική διαφορά στην επίπτωση του άσθματος ανάμεσα στους νοσηλευόμενους και μη νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19, τους ασθενείς με σοβαρή και μη σοβαρή νόσο COVID-19, τους ασθενείς που εισήχθησαν σε ΜΕΘ και αυτούς που δεν χρειάστηκαν ΜΕΘ, αυτούς που κατέληξαν και αυτούς που επιβίωσαν, αυτούς που διασωληνώθηκαν και τέθηκαν σε μηχανική υποστήριξη της αναπνοής και αυτούς που δεν χρειάστηκαν διασωλήνωση. Τέλος, μια πρόσφατη ανασκόπηση από τους Terry και συν. για τον ρόλο του άσθματος στην έκβαση των ασθενών με COVID-19, όχι μόνο δεν έδειξε αυξημένο κίνδυνο νοσηλείας ή αυξημένη βαρύτητα αλλά 18% μείωση της θνητότητας σε σύγκριση με τους μη ασθματικούς ασθενείς μετά από προσαρμογή για ποικίλους συγχυτικούς παράγοντες (26). Επιπλέον, μια μελέτη από το Ηνωμένο Βασίλειο που εξέτασε τη σχέση ανάμεσα στους φαινότυπους του άσθματος και την έκβαση έδειξε να υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος στους ασθενείς με μη αλλεργικό άσθμα (39). Δυστυχώς, δεν υπάρχουν ακόμα επαρκή δεδομένα για τους φαινότυπους του άσθματος σε ασθενείς με COVID-19 αλλά πιθανά οι διάφοροι ενδότυποι να επηρεάζουν διαφορετικά την πρόοδο και τη βαρύτητα της COVID-19 νόσου.

Παρόξυνση άσθματος από τον SARS–CoV-2

Σε 1.482 ασθενείς που νοσηλεύτηκαν με COVID-19 στις ΗΠΑ, συριγμός αναφέρθηκε στο 7% των ασθενών που είναι λιγότερο από το 10% της επίπτωσης του άσθματος στον γενικό πληθυσμό (40). Αυτή η μελέτη υποδεικνύει ότι ο SARS-CoV-2 σπάνια προκαλεί παρόξυνση άσθματος κατά τη νοσηλεία για COVID-19. Όπως φάνηκε και από άλλες μελέτες λίγοι ασθενείς έχουν νοσηλευτεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας για παρόξυνση άσθματος από COVID-19 και ελάχιστοι εμφάνισαν παρόξυνση κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους (41,42). Αυτά τα δεδομένα αντικατοπτρίζουν μια σημαντική διαφορά από προηγούμενους ιούς που επίσης προκάλεσαν πανδημίες, όπως τον Η1Ν1/Α το 2009, που αποτελούσαν κύρια αιτία παροξύνσεων άσθματος.

Σοβαρό άσθμα και COVID-19

Ένα 5-10% των ασθενών με άσθμα έχει μη ελεγχόμενο ή μερικώς ελεγχόμενο άσθμα παρά τη μέγιστη φαρμακευτική αγωγή. Ενώ κάποιος θα περίμενε κακή έκβαση μετά από μόλυνση από τον SARS-CoV-2 δεν υπάρχουν ακόμα αρκετά δεδομένα που να επιβεβαιώνουν αυτή την υπόθεση. Παρ’ όλα αυτά, τo κέντρο πρόληψης και ελέγχου νοσημάτων των ΗΠΑ εξέδωσε προειδοποίηση ότι οι ασθενείς με μέτριο προς σοβαρό άσθμα μπορεί να παρουσιάσουν αυξημένο κίνδυνο νόσησης από τον COVID-19 και να έχουν κακή έκβαση (43). Μια βάση δεδομένων από το Ηνωμένο Βασίλειο με πάνω από 17 εκατομμύρια ηλεκτρονικούς φακέλους υγείας ασθενών με COVID-19, έδειξε μια συσχέτιση μεταξύ σοβαρού άσθματος και αυξημένου κινδύνου θανάτου των νοσηλευόμενων ασθενών μετά από προσαρμογή για το φύλο και τη φυλή αλλά όχι για όλες τις συννοσηρότητες. Η αναλογία κινδύνου ήταν υψηλότερη για τους ασθενείς με άσθμα και πρόσφατη λήψη κορτικοστεροειδών (44). Οι ασθενείς με άσθμα που λάμβαναν υψηλή δόση εισπνεόμενων κορτικοστεροειδών είχαν 55% μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου από τον COVID-19 γεγονός που σε μεγάλο βαθμό αποδόθηκε στη βαρύτητα του υποκείμενου άσθματος (45). Σε μια άλλη μελέτη, η βαρύτητα του άσθματος δεν αποτελούσε ανεξάρτητο παράγοντα κακής έκβασης της νόσου COVID-19, αλλά οι ασθενείς με άσθμα με βήμα θεραπείας 5 είχαν σημαντικά μεγαλύτερη νοσηλεία στο νοσοκομείο σε σύγκριση με αυτούς με βήμα θεραπείας 1 τόσο στη μονοπαραγοντική όσο και στην πολυπαραγοντική ανάλυση (46). Επίσης μια ιταλική μελέτη σε νοσηλευόμενους ασθενείς με COVID-19 έδειξε ότι οι ασθενείς με κακή έκβαση έπασχαν από πιο σοβαρό άσθμα (47). Η χρήση βιολογικών παραγόντων για τη θεραπεία του σοβαρού άσθματος φαίνεται να μην έχει σημαντική επίδραση στην έκβαση της νόσου COVID-19.

Συμπερασματικά το άσθμα δεν φαίνεται να αυξάνει την ευαισθησία για λοίμωξη από τον SARS-CoV-2 ή να επιδεινώνει την έκβαση σε ασθενείς με COVID-19 νόσο. Το άσθμα per se δεν φαίνεται να αποτελεί παράγοντα κινδύνου για τον COVID-19. Παρ’ όλα αυτά, η ακριβής συμμετοχή του στον συνολικό κίνδυνο από τον COVID-19 εξαρτάται από την παρουσία και άλλων παραγόντων, όπως την καπνιστική συνήθεια και τις συννοσηρότητες, τον τύπο και την βαρύτητα του άσθματος (π.χ. μη αλλεργικό βρογχικό άσθμα, μη ελεγχόμενο άσθμα), τη θεραπευτική αντιμετώπιση του άσθματος και τη συμμόρφωση στη θεραπεία.

Οι διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες για το άσθμα συστήνουν τη λήψη όλων των προστατευτικών μέτρων για την προφύλαξη από τον SARS-CoV-2 και τη συνέχιση της θεραπείας συμπεριλαμβανομένων των εισπνεόμενων κορτικοστεροιδών και των βιολογικών παραγόντων κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  1. Kolifarhood G, Aghaali M, Mozafar Saadati H, Taherpour N, Rahimi S, Izadi N, et al. Epidemiological and clinical aspects of COVID-19; a narrative review. Arch Acad Emerg Med. 2020;8(1):e41.
  2. Ejaz H, Alsrhani A, Zafar A, et al. COVID-19 and comorbidities: deleterious impact on infected patients. J Infect Public Health. 2020;13(12):1833–1839.
  3. Centers for Disease Control and Prevention. People with certain medical conditions. 2020. Available from: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019- ncov/need-extra-precautions/people-with-medical-conditions.html
  4. James KM, Peebles SR Jr, Hartert TV. Response to infections in patients with asthma and atopic disease: an epiphenomenon or reflection of host susceptibility? J Allergy Clin Immunol. 2012;130(2):343–351.
  5. Wark PA, Johnston SL, Bucchieri F, et al. Asthmatic bronchial epithelial cells have a deficient innate immune response to infection with rhinovirus. J Exp Med. 2005; 201: 937–947.
  6. Jartti T, Gern JE. Role of viral infections in the development and exacerbation of asthma in children. J Allergy Clin Immunol. 2017; 140(4): 895– 906.
  7. Jackson DJ, Makrinioti H, Rana BMJ, et al. IL-33-dependent type 2 inflammation during rhinovirus-induced asthma exacerbations in vivo. Am J Respir Crit Care Med. 2014;190(12):1373–1382.
  8. Fokkens WJ, Garcia-Garcia M, Gjomarkaj M, et al. Viruses and bacteria in acute asthma exacerbations–a GA2LEN-DARE systematic review. Allergy. 2011; 66: 458–468.
  9. Jackson DJ, Sykes A, Mallia P, Johnston SL. Asthma exacerbations: origin, effect, and prevention. J Allergy Clin Immunol. 2011;128(6):1165–1174.
  10. Centers for Disease Control and Prevention. People at high risk of developing flu-related complications. Centers for Disease Control and Prevention 2010, Available at http://www.cdc.gov/flu/about/disease/ high_ risk.htm.
  11. Van Kerkhove MD, Vandemaele KA, Shinde V, et al. Risk factors for severe outcomes following 2009 influenza a (H1N1) infection: a global pooled analysis. PLoS Med. 2011;8(7): e1001053.
  12. O’Riordan S, Barton M, Yau Y, et al. Risk factors and outcomes among children admitted to hospital with pandemic H1N1 influenza. CMAJ. 2010; 182: 39–44.
  13. Almirall J, Bolibar I, Serra-Prat M, Roig J, et al. New evidence of risk factors for community-acquired pneumonia: a population-based study. Eur Respir J. 2008; 31: 1274–1284.
  14. Guan W-J, Liang W-H, Zhao Y, Liang HR, Chen ZS, Li YM, et al. Comorbidity and its impact on 1590 patients with Covid-19 in China: a nationwide analysis. Eur Respir J. 2020;55(5):2000547.
  15. Chen N, Zhou M, Dong X, et al. Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: a descriptive study. Lancet. 2020;395(10223):507–513.
  16. Grasselli G, Greco M, Zanella A, Albano G, Antonelli M, Bellani G, et al. Risk factors associated with mortality among patients with COVID-19 in intensive care units in Lombardy, Italy. JAMA Intern Med. 2020;180(10):1345–1355.
  17. Lombardi C, Roca E, Bigni B, Cottini M, Passalacqua G. Clinical course and outcomes of patients with asthma hospitalized for severe acute respiratory syndrome coronavirus 2 pneumonia: a single-center, retrospective study. Ann Allergy Asthma Immunol. 2020;125(6):707–709.
  18. Avdeev S, Moiseev S, Brovko M, Yavorovskiy A, Umbetova K, Akulkina L, et al. Low prevalence of bronchial asthma and chronic obstructive lung disease among intensive care unit patients with COVID-19. Allergy. 2020; 75(10):2703–2704.
  19. Shabrawishi M, Al-Gethamy MM, Naser AY et al. Clinical, radiological and therapeutic characteristics of patients with COVID-19 in Saudi Arabia. PLoS One. 2020;15(8): e0237130.
  20. Aggarwal A, Shrivastava A, Kumar A, Ali A. Clinical and epidemiological features of SARS-CoV-2 patients in SARI ward of a tertiary care Centre in New Delhi. J Assoc Phys India. 2020; 68: 19–26.
  21. Petrilli CM, Jones SA, Yang J, Rajagopalan H, O’Donnell L, Chernyak Y, et al. Factors associated with hospital admission and critical illness among 5279 people with coronavirus disease 2019 in new York City: prospective cohort study. BMJ. 2020;369:m1966.
  22. Richardson S, Hirsch JS, Narasimhan M, et al. Presenting characteristics, comorbidities, and outcomes among 5700 patients hospitalized with COVID-19 in the new York City area. JAMA. 2020;323:2052–2059.
  23. Broadhurst R, Peterson R, Wisnivesky JP, et al. Asthma in COVID-19 hospitalizations: an overestimated risk factor? Ann Am Thorac Soc. 2020; 17(12):1645–1648.
  24. Kalyanaraman Marcello R, Dolle J, Grami S, Adule R, Li Z, Tatem K, et al. Characteristics and outcomes of COVID-19 patients in New York City’s public hospital system. PLoS One. 2020;15(12): e0243027.
  25. Liu S, Cao Y, Du T, Zhi Y. Prevalence of comorbid asthma and related outcomes in COVID-19: a systematic review and meta-analysis. J Allergy Clin Immunol Pract. 2021 Feb;9(2):693–701.
  26. Terry PD, Heidel RE, Dhand R. Asthma in adult patients with COVID-19: prevalence and risk of severe disease. Am J Respir Crit Care Med. 2021; 203(7):893–905.
  27. Yang JM, Koh HY, Moon SY, Yoo IK, Ha EK, You S, et al. Allergic disorders and susceptibility to and severity of COVID-19: a nationwide cohort study. J Allergy Clin Immunol. 2020;146(4):790–798.
  28. Zhu Z, Hasegawa K, Ma B, et al. Association of asthma and its genetic predisposition with the risk of severe COVID-19. J Allergy Clin Immunol. 2020;146(2):327–329.e4.
  29. Docherty AB, Harrison EM, Green CA, et al. Features of 20 133 UK patients in hospital with covid-19 using the ISARIC WHO clinical characterisation protocol: prospective observational cohort study. BMJ. 2020;369:m1985.
  30. Li X, Xu S, Yu M, et al. Risk factors for severity and mortality in adult COVID- 19 inpatients in Wuhan. J Allergy Clin Immunol. 2020;146(1):110–118.
  31. Singer AJ, Morley EJ, Meyers K, et al. Cohort of 4404 persons under investigation for COVID-19 in a NY hospital and predictors of ICU care and ventilation. Ann Emerg Med. 2020;76(4):394–404.
  32. Robinson LB, Fu X, Bassett IV, et al. COVID-19 severity in hospitalized patients with asthma: a matched cohort study. J Allergy Clin Immunol Prac. 2021;9(1):497–500.
  33. Chhiba KD, Patel GB, Huyen T, et al. Prevalence and characterization of asthma in hospitalized and nonhospitalized patients with COVID-19. J Allergy Clin Immunol. 2020;146(2):307–314e.
  34. Lovinsky-Desir S, Deshpande DR, De A, et al. Asthma among hospitalized patients with COVID-19 and related outcomes. J Allergy Clin Immunol. 2020; 146(5): 1027–1034.e4.
  35. Lieberman-Cribbin W, Rapp J, Alpert N, et al. The impact of asthma on mortality in patients with COVID-19. Chest. 2020;158(6):2290–2229.
  36. Calmes D, Graff S, Maes N, et al. Asthma and COPD are not risk factors for ICU stay and death in case of SARS-CoV2 infection. J Allergy Clin Immunol Pract. 2021;9(1):160–169.
  37. Hansen ESH, Moeller AL, Backer V, et al. Severe outcomes of COVID-19 among patients with COPD and asthma. ERJ Open Res. 2021; 7: 00594–2020.
  38.  Murillo-Zamora E. Hernandez- Suarez C M. survival in adult inpatients with COVID-19. Public Health. 2021 Jan; 190: 1–3.
  39. Atkins JL, Masoli JAH, Delgado J, Pilling LC, Kuo CL, Kuchel GA, et al. Preexisting comorbidities predicting COVID-19 and mortality in the UK biobank community cohort. J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2020;75(11): 2224–2230.
  40. Garg S, Kim L, Whitaker M, et al. Hospitalization rates and characteristics of patients hospitalized with laboratory-confirmed coronavirus disease 2019 – COVID-NET, 14 states, March 1-30, 2020. MWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020; 69(15): 458–464.
  41. Beurnier A, Jutant E-M, Jevnikar M, et al. Characteristics and outcomes of asthmatic patients with COVID-19 pneumonia who require hospitalisation. Eur Respir J. 2020;56(5):2001875.
  42. Grandbastien M, Piotin A, Godet J, et al. SARS-CoV-2 pneumonia in hospitalized asthmatic patients did not induce severe exacerbation. J Allergy Clin Immunol Pract. 2020;8(8):2600–2607.
  43. Coronavirus 19. Center for Disease Control and Prevention. https://www.cdc. gov/coronavirus/2019-ncov/need-extra-precautions/asthma.html.
  44. Williamson EJ, Walker AJ, Bhaskaran K, Bacon S, Bates C, Morton CE, et al. Open SAFELY: factors associated with COVID-19 death in 17 million patients. Nature. 2020;584(7821):430–436.
  45. Schultze A, Walker AJ, MacKenna B, Morton CE, Bhaskaran K, Brown JP, et al. Risk of COVID-19-related death among patients with chronic obstructive pulmonary disease or asthma prescribed inhaled corticosteroids: an observational cohort study using the open SAFELY platform. Lancet Respir Med. 2020;8:1106–1120.
  46. Choi YJ, Park J-Y, Lee HS, et al. Effect of asthma and asthma medication on the prognosis of patients with COVID-19. Eur Respir J. 2021; 4: 2002226.
  47. Caminati M, Vultaggio A, Matucci A, Senna G, Almerigogna F, Bagnasco D, et al. Asthma in a large COVID-19 cohort: prevalence, features, and determinants of COVID-19 disease severity. Respir Med. 2021; 176: 106261.

Ετικέτες