Home » COVID-19: Προγνωστικοί Παράγοντες και Κλινικές Εκβάσεις
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΕΙΣ

COVID-19: Προγνωστικοί Παράγοντες και Κλινικές Εκβάσεις

PDF Button

,

Περίληψη
Η επιδημία της COVID-19 που αρχικώς παρατηρήθηκε στην Wuhan, Κίνα, έλαβε πανδημική μορφή και εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Η νόσος, αν και είναι γενικώς ήπια σε ποσοστό περίπου 80% των προσβληθέντων ατόμων, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες κινδύνου οι οποίοι ευνοούν την εξέλιξη και βαρύτητα της νόσου στο κριτικό στάδιο και περιλαμβάνουν την ηλικία, άρρεν φύλο, παχυσαρκία, κάπνισμα, υποκείμενες συννοσηρότητες, όπως αρτηριακή υπέρταση, διαβήτη, χρόνια νεφρική νόσος, παθήσεις νεφρού, ήπατος και καρκίνος, αιματολογικές και βιοχημικές διαταραχές και κύηση. Σε αυτή την ανασκόπηση συζητούνται οι επιδράσεις όλων των αναφερθέντων ως προγνωστικών παραγόντων για την έκβαση των ασθενών.


COVID-19: Prognostic Factors and Clinical Outcomes: A Review

Karachalios GN, Karachalios NG


Abstract
The COVID-19 epidemic, originally observed in Wuhan, China, took on a pandemic form and spread throughout the world. Although the disease is generally mild in about 80% of infected people, there are some risk factors that favor the development and severity of the disease in the critical stage and include age, male gender, obesity, smoking, underlying comorbidities, such as hypertension, diabetes, chronic kidney disease, kidney disease, liver and cancer, haematological and biochemical disorders and pregnancy. This review discusses the effects of all those reported as prognostic factors on patient outcome.


Εισαγωγή
Ο SARS-CoV-2 είναι ένας καινοφανής κορωναϊός της coronaviridae οικογένειας ο οποίος πρώτη φορά διαπιστώθηκε στους ανθρώπους με συμπτώματα ιογενούς πνευμονίας στην Wuhan, Κίνα, τον Ιανουάριο 2020. Αυτός ο ιός ανήκει στην βήτα- κορωνοvιρους γένους, στον οποίο συμπεριλαμβάνονται ο SARS-CoV (σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο) και MERS-CoV (Μέσης Ανατολής αναπνευστικό σύνδρομο σχετιζόμενο με MERS-CoV).1,2

Η νόσος προκαλούμενη από τον SARS-CoV-2 είναι γνωστή ως COVID-19 νόσος και  χαρακτηρίζεται δε από παρουσία πυρετού, βηχός και δύσπνοια. Ωστόσο, ασθενείς με COVID-19 νόσο μπορεί να παραμένουν ασυμπτωματικοί και 20% αναπτύσσουν σοβαρά συμπτώματα, όπως διάμεση πνευμονία και σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο. Επιπρόσθετα, η νόσος μπορεί να εξελιχθεί σε αναπνευστική ανεπάρκεια με πολυοργανική ανεπάρκεια και θάνατον, ειδικότερα σε γεροντικούς ασθενείς ή ασθενείς με υποκείμενες συννοσηρότητες.1,2


Φυσική Ιστορία του COVID-19

Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν 2-14 ημέρες μετά την έκθεση στον ιό. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν πυρετό ή ρίγος, βήχα, δύσπνοια ή δυσκολία στην αναπνοή, κόπωση, μυϊκά ή σωματικά άλγη, κεφαλαλγία, απώλεια της γεύσεως ή οσφρήσεως, πονόλαιμο, συμφόρηση των ρινικών ρωθώνων, ναυτία ή εμετός και διάρροια. Η δύσπνοια, αναπνευστική συχνότητα 30 ή περισσοτέρων αναπνοών ανά λεπτό, παρατηρείται στο μέτριο έως τελικό στάδιο.

Είναι γνωστό ότι ο χρόνος επωάσεως είναι κατά μέσον όρο από τις εμφανίσεως των συμπτωμάτων 5-6 μέρες. Ο SARS-CoV-2 RNA μπορεί να διαπιστωθεί στον πληθυσμό 1-3 ημέρες προ της εμφανίσεως των συμπτωμάτων.1-3

Η SARS-CoV-2 λοίμωξη εμφανίζει, από απόψεως βαρύτητας, τέσσερις μορφές1-3.

Ήπια νόσος: Άτομα τα οποία έχουν οποιαδήποτε των διαφόρων σημείων και συμπτωμάτων της COVID-19 λοιμώξεως που δεν έχουν δύσπνοια ή ανώμαλη θωρακική απεικόνιση.

Μέτρια νόσος: Άτομα που εμφανίζουν ένδειξη νόσου του κατώτερου αναπνευστικού συστήματος κατά τη διάρκεια της κλινικής αξιολογήσεως ή απεικονίσεως και έχουν κορεσμό οξυγόνου (SPO2) ≥94% στον αέρα δωματίου στο επίπεδο της θαλάσσης.

Σοβαρά νόσος: Άτομα που έχουν SPO2 μικρότερο του 94%, σχέση της μέσης αρτηριακής πίεσης του οξυγόνου προς το κλάσμα του εισπνεόμενου οξυγόνου (PAO2/FiO2) μικρότερη των 300mmHg, αναπνευστική συχνότητα μεγαλύτερη των 30 αναπνοών ανά λεπτό ή πνευμονικές διηθήσεις περισσότερες του 50%.

Κριτική νόσος: Άτομα που έχουν αναπνευστική ανεπάρκεια, σηπτικό σοκ και/ή πολυοργανική δυσλειτουργία (Σχήμα 1).

Σχήμα 1. Ταξινόμηση τις COVID-19

Προγνωστικοί Παράγοντες της COVID-19 Λοιμώξεως

Ενώ η ήπια COVID-19 λοίμωξη γενικώς έχει ήπια πορεία στους νεότερους ασθενείς, είναι τώρα αρκετά καλώς γνωστό ότι η πρόγνωση της νόσου φαίνεται ότι εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά του ασθενούς, συννοσηρότητες, βαρύτητα των κλινικών εκδηλώσεων, αποτελέσματα των εργαστηριακών αποτελεσμάτων και απεικονιστικών ευρημάτων. Στον Πίνακα 1 αναφέρονται οι προγνωστικοί παράγοντες της COVID-19.

  1. Ηλικία: Η ηλικία είναι ευρέως παρατηρηθείς ως ο πλέον σημαντικός προγνωστικός παράγοντας. Η προκεχωρημένη ηλικία συνδυάζεται με πτωχή πρόγνωση όσον αφορά τον θάνατο, νοσηλεία στο νοσοκομείο και εισαγωγή στην μονάδα εντατικής θεραπείας (ΜΕΘ). Σε μία μελέτη προσδιορίστηκε ότι η γεροντική ηλικία αυξάνει την πιθανότητα θανάτου οφειλόμενη στην παρατήρηση ότι η πνευμονία ήταν πλέον σοβαρά έναντι την αντίστοιχου νεαρότερων ατόμων.

Ασθενείς ηλικίας ≥65 ετών με COVID-19 λοίμωξη παρουσιάζουν σοβαρά κλινική πορεία και συνήθως χρειάζονται αναπνευστική υποστήριξη. Η θνησιμότητα σε αυτή την ηλικία είναι αρκετά υψηλή. Σε μία μελέτη από το Chinese Center for Disease Control and Prevention, 80% των θανάτων παρατηρήθηκαν μεταξύ ενηλίκων ηλικίας ≥60 ετών ακόμη και με μέτρια νόσο. Αντιθέτως, νεαροί ασθενείς φαίνεται ότι έχουν πολύ καλύτερη πρόγνωση με ηπιότερη νόσο παρατηρούμενη στις περισσότερες περιπτώσεις5,6. Επιπλέον, σε μία ανάλυση από τη Μεγάλη Βρετανία, ο κίνδυνος θανάτου μεταξύ ατόμων ηλικίας ≥80 ετών ήταν 20 φορές υψηλότερος έναντι ατόμων ηλικίας από 50 έως 59 ετών7. Στις ΗΠΑ, η θνησιμότητα ήταν επίσης υψηλότερη μεταξύ των ηλικιωμένων με 80% των θανάτων στις ηλικίες ≥65 έτη. Αντιθέτως, άτομα ηλικίας 18 έως 34 ετών ευθύνονται για μόνο 5% των νοσηλίων λόγω της COVID-19 λοιμώξεως, η δε συχνότητα νοσηρότητας ήταν 2,7%8. Παρόμοια ευρήματα αναφέρθηκαν από τη Γαλλία8.

 Όσον αφορά στην παθοφυσιολογία, το σοβαρό οξύ αναπνευστικό σύνδρομο (SARS) στη γεροντική ηλικία χαρακτηρίζεται από ευπάθεια και συννοσηρότητες που αυξάνουν τον κίνδυνο για πνευμονική λοίμωξη. Δεύτερον, οι επιδράσεις της ηλικίας επί του ανοσολογικού συστήματος περιλαμβάνουν την ελαττωμένη παραγωγή των Β και Τ λεμφοκυττάρων με μειωμένη κυτταρική λειτουργία. Συνεπώς, τα υπερήλικα άτομα δεν απαντούν στην ανοσολογική πρόκληση τόσο εντόνως όπως τα νεαρά άτομα7. Ακόμη περισσότερο, υπάρχει ένδειξη σχετιζόμενη με την ηλικία αριστεράς στροφής του τύπου της εικόνας των κυτταροκινών. Αμφότερες, όλες αυτές οι εκδηλώσεις προκαλούν την ανεπάρκεια ελέγχου της αναδιπλώσεων του ιού και τις πλέον παρατεταμένες προφλεγμονώδεις απαντήσεις με αποτέλεσμα την πτωχή έκβαση9.

Επιπλέον, η συχνότητα εισαγωγή στο νοσοκομείο και κατ’ επέκταση εισαγωγή στην ΜΕΘ σχετίζονται με την προκεχωρημένη ηλικία. Ως συμπέρασμα, η ηλικία αποτελεί έναν αναδυόμενο ανεξάρτητο παράγοντα κινδύνου πτωχής εκβάσεως και ασθενείς ηλικίας μεγαλυτέρας των 50ετών θα πρέπει να θεωρούνται ως υψηλού κινδύνου ασθενείς.

  • Φύλον: Το άρρεν φύλο έχει διαπιστωθεί ότι είναι παράγοντας κινδύνου για θνησιμότητα σε ορισμένες μελέτες νοσοκομειακών COVID-19 ασθενών. Από την βιβλιογραφία προκύπτει ότι οι άρρενες είναι περισσότερο πιθανόν να μολυνθούν έναντι των γυναικών και το φύλο είναι προδιαθετικός σοβαράς COVID-19 νόσου και, όθεν, εμφανίζει υψηλότερη συχνότητα θανάτου10-13.

 Ως συμπέρασμα δύναται να λεχθεί ότι τα υπάρχοντα δεδομένα υποδηλώνουν όπως το άρρεν φύλο έχει σημαντικό ρόλο στον αυξημένο κίνδυνο της COVID-19 θνησιμότητας μεταξύ ενηλίκων ασθενών. Αυτός ο συνδυασμός μπορεί να εξηγηθεί από τα ευρήματα ότι οι αρένες τείνουν να έχουν χαμηλότερη παραγωγή των IgG αντισωμάτων του ορού, ελαττωμένες εφεδρείες CD4+  Τ κυττάρων και χαμηλότερη κυκλοφορία ACE2 εκφράσεως όταν γίνεται σύγκριση με το θήλυ φύλον. Το άρρεν φύλο επίσης βρέθηκε ότι συνοδεύεται με αυξημένη βαρύτητα της νόσου με την είσοδο του ασθενούς στο νοσοκομείο, συχνότερες ΜΕΘ εισαγωγές και αυξημένους κλινικούς δείκτες όπως λεμφοπενία και φλεγμονώδεις δείκτες. Αντιστρόφως, το θήλυ φύλον βρέθηκε ότι παίζει σημαντικό ρόλο στον χαμηλότερο κίνδυνο θανάτου από COVID-1910-13.

  • Παχυσαρκία: Υπάρχουν αυξημένες μελέτες που υποστηρίζουν την υπόθεση ότι η παχυσαρκία είναι ένας παράγοντας κινδύνου για μεγαλύτερη βαρύτητα και θνησιμότητα σε ασθενείς με COVID-1914. Σε μία κοχόρτη μελέτη 433.995 COVID-19  ασθενών, οι παχύσαρκοι ασθενείς ήταν αυξημένου κινδύνου για νοσηλεία στο νοσοκομείο και βαρύτητα. Αυτό δεν παρατηρήθηκε σε ασθενής ηλικίας 65-79 ετών, αλλά ήταν αξιόλογο σε νεότερα άτομα ηλικίας μικρότερης των 50 ετών15. Παρομοίως, ο Gao και συνεργάτες ανέφεραν υψηλότερη βαρύτητα και μακρότερη παραμονή στο νοσοκομείο σε παχύσαρκους COVID-19  ασθενείς, οι οποίοι είχαν θετική συσχέτιση με την BMI15. Παχύσαρκοι ασθενείς με BMI ≥35Kg/m2 έχουν αυξημένο κίνδυνο εισαγωγής στην ΜΕΘ σε COVID-19 ασθενείς <60 ετών16. Οι άρρενες παχύσαρκοι COVID-19 ασθενείς είναι υψηλότερου κινδύνου σοβαρά εκβάσεως17. Επιπλέον, BMI μεγαλύτερος των 40Kg/m2 έχει εκτιμηθεί ως ένας ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου συνοδευόμενος με θνησιμότητα, που είναι περισσότερο έντονη σε ασθενείς μικρότερους των 50 ετών18. Είναι ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι παχύσαρκοι COVID-19 ασθενείς με μεταβολική συνοδό λιπώδη διήθηση του ήπατος είναι υψηλότερου κινδύνου σοβαράς εκβάσεως μετά προσαρμογή για την ηλικία, φύλο, κάπνισμα, διαβήτη, υπέρταση και δυσλιπιδαιμία.

Από παθοφυσιολογικής απόψεως μπορεί να εξηγηθεί ως ακολούθως: Πρώτον, η διαταραχή της ελαστικότητας του κοιλιακού τοιχώματος και η ελαττωμένη προσαρμογή του αναπνευστικού συστήματος προκαλεί βλάβη της πνευμονικής λειτουργίας λόγω ελαττωμένης εκτάσεως του διαφράγματος. Δεύτερον, οι παχύσαρκοι COVID-19 ασθενείς έχουν υψηλότερα επίπεδα της προφλεγμονώδους καταστάσεως και επιπέδων ιντερλευκίνης-6 (IL-6). Τρίτον, υπάρχει υψηλότερος κίνδυνος θρομβώσεως και τέταρτον, οι παχύσαρκοι ασθενείς έχουν περισσότερα λιποκύτταρα, τα οποία με τη σειρά τους παρουσιάζουν μεγαλύτερο αριθμό ACE2 κυττάρων και, όθεν, ο SARS-CoV-2 είναι πολύ πιθανότερο για να εισέλθει19.

  • Κάπνισμα: Tο κάπνισμα, τόσο σε πρόσφατους καπνιστές όσο και σε άτομα με ιστορικό καπνίσματος, σημαντικώς αυξάνει την COVID-19 βαρύτητα, ενώ το ιστορικό καπνίσματος σημαντικώς αυξάνει τον κίνδυνο θνησιμότητας20.

Το κάπνισμα συνδυάζεται με την υψηλότερη έκθεση ACE2 δύο στα επιθηλιακά κύτταρα του αεραγωγού, προδιαθέτοντας τα άτομα στην SARS-CoV-2  λοίμωξη. Σε μία πρόσφατη μετα-ανάλυση 47 καταλλήλων μελετών που περιελάμβανε 32.849 νοσοκομειακούς COVID-19 ασθενείς με 8.417 (25,6%) που ανέφεραν ιστορικό καπνίσματος, συγκριτικά με 1.501 πρόσφατους καπνιστές, 5.676 παλαιούς καπνιστές και 1.240 μη ειδικούς καπνιστές βρέθηκαν τα εξής: Οι πρόσφατοι καπνιστές είχαν αυξημένο κίνδυνο σοβαράς COVID-19 λοιμώξεως και σοβαρή ή κριτική νόσο. Οι ασθενείς με ιστορικό καπνίσματος είχαν αυξημένο κίνδυνο σοβαράς COVID-19 λοιμώξεως, σοβαρή ή κριτική COVID-19 λοίμωξη, νοσοκομειακή θνησιμότητα, εξέλιξη της νόσου και ανάγκης για μηχανικό αερισμό. Οι ασθενείς με οποιοδήποτε ιστορικό καπνίσματος είναι ευαίσθητοι για σοβαρά COVID-19 και επιδεινώσεως των νοσοκομειακών εκβάσεων21. Όσον η COVID-19 πανδημία συνεχίζει να πιέζει τις κοινωνίες παγκοσμίως, τα υπάρχοντα δεδομένα υποδηλώνουν ότι το κάπνισμα αντιπροσωπεύει έναν από τους πλέον αμέσως τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου για την ελάττωση της πραγματικής νοσηρότητας συνοδού της νόσου.

  • Αρτηριακή υπέρταση: Η αρτηριακή υπέρταση είναι η πλέον συχνή συννοσηρότητα για ασθενείς με COVID-19 λοίμωξη, μπορεί δε να έχει μείζονα λόγο στην έκβαση των ασθενών22. Πράγματι, η υπέρταση συνοδεύεται με ACE2 δυσλειτουργία, η οποία μπορεί να παροξύνει τη δυσαναλογία προκαλούμενη από την λοίμωξη.

Η υπέρταση παρατηρείται πλέον συχνότερα σε ασθενείς με σοβαρά COVID-19 λοίμωξη συγκριτικά με μη σοβαρά ασθενείς. Ο Wang και συνεργάτες ανέφεραν ότι η επίπτωση της υπερτάσεως ήταν σημαντικώς υψηλότερη μεταξύ COVID-19 ασθενών που χρειάζοναν ΜΕΘ φροντίδα έναντι των μη εισαχθέντων στην ΜΕΘ23. Ωστόσο, η επίπτωση της υπερτάσεως είναι υψηλότερη στους υπερήλικες και όθεν αυτός ο εμπλεκόμενους παράγοντες θα πρέπει να εξαιρείται. Σύμφωνα με μία κινεζική μετα-ανάλυση που περιελάμβανε 46.248 ασθενείς, οι υπερτασικοί ασθενείς βρέθηκε ότι ήταν υψηλότερου κινδύνου για πλέον επιθετική COVID-19 εκδήλωση24. Παρόμοια αποτελέσματα βρέθηκαν σε μία άλλη αναδρομική μελέτη με 1.590 ασθενείς25. Το CDC ανέφερε ότι άτομα με υπέρταση μπορεί να είναι σε αυξημένο κίνδυνο για σοβαρά νόσου από COVID-1926. Σε μία αναδρομική μελέτη 803 COVID-19 ασθενείς με συνυπάρχουσα υπέρταση, η υψηλή μέση συστολική αρτηριακή και η υψηλή συστολική / διαστολική αρτηριακή πίεση είχαν ευμεταβλητότητα κατά τη διάρκεια της νοσοκομειακής νοσηλείας ανεξαρτήτως με την σύνοδο νοσοκομειακή θνησιμότητα, εισαγωγή στην ΜΕΘ και καρδιακή ανεπάρκεια, στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η χαμηλότερη και σταθερή αρτηριακή πίεση είναι προφητικές για την καλύτερη πρόγνωση αυτών των ασθενών27. Η διαφορά μεταξύ των δύο κύριων οδών του συστήματος ρενίνης -αγγειοτενσίνης – αλδοστερόνης, η οποία μπορεί να συμβάλει στην αυξημένη βαρύτητα της COVID-19 λοιμώξεως ασθενών με συννοσηρότητες όπως η προκεχωρημένη ηλικία. Ο πτωχός έλεγχος της αρτηριακής πιέσεως είναι ένας μείζονας παράγοντας κινδύνου για όλους τους καρδιαγγειακούς θανάτους και καθίσταται παράγοντας σύγχυσης για COVID-19 θανάτους.

  • Σακχαρώδης διαβήτης: Ο σακχαρώδης διαβήτης (τύπος 1 και τύπος 2) είναι μία από τις μείζονες συννοσηρότητες οι οποίες συνοδεύονται με την ανάπτυξη σοβαράς COVID-19 λοιμώξεως σχετιζόμενη με ανεπιθύμητες εκβάσεις και θνησιμότητα. Ενήλικες πάσχοντες από διαβήτη που μολύνονται με COVID-19 είναι υψηλότερου κινδύνου ανάπτυξης συνδρόμου αναπνευστικής δυσχέρειας των ενηλίκων (ARDS), πνευμονίας, εκσεσημασμένων μη ελεγχόμενων φλεγμονωδών απαντήσεων και υπερπηκτικής καταστάσεως28-30.

Πρώιμες αναφορές όσον αφορά τον ενδονοσοκομειακή θνησιμότητα από COVID-19 λοίμωξη έδειξαν ότι αυτή ήταν 2,85 φορές υψηλότερη σε ενήλικες με διαβήτη συγκριτικά με ασθενείς χωρίς διαβήτη31. Δύο πρόσφατες περιεκτικές συστηματικές ανασκοπήσεις, εκάστη των οποίων ανέφερε περισσότερους των 18.000 ασθενών, ανέφεραν τον αυξημένο κίνδυνο θανάτου για άτομα πάσχοντα από διαβήτη30,32. Ο Chamorro-Pareja και συνεργάτες ανέφεραν ότι άτομα με διαβήτη ήταν 65% περισσότερο πιθανό να αποθάνουν από COVID-19 λοίμωξη στο νοσοκομείο30. Ο Siverio και συνεργάτες ανέφεραν σημαντική και ανεξάρτητη σύνδεση μεταξύ διαβήτου και ενδονοσοκομειακής θνησιμότητας μετά τον έλεγχο για άλλους παράγοντες κινδύνου32. Αναφορά από το Ηνωμένο Βασίλειο με 10.926 COVID-19 σχετιζόμενους θανάτους, έδειξε ότι άτομα με διαβήτη με μετρηθείσα Α1C μεγαλύτερη των 7,5% εντός των προηγούμενων μηνών είχαν αυξημένη συχνότητα θνησιμότητας συγκριτικά με άτομα χωρίς διαβήτη33.
Οι πιθανοί μηχανισμοί που μπορεί να εξηγήσουν την παρατηρούμενη υψηλή νοσηρότητα και θνησιμότητα σε διαβητικούς ασθενείς με COVID-19 λοίμωξη είναι οι ακόλουθοι: Οι ασθενείς με τύπου 2 διαβήτη έχουν υποκείμενο υψηλό επίπεδο της φλεγμονής συνοδευόμενο με παχυσαρκία και αντίσταση στην ινσουλίνη επιπρόσθετα των άλλων συννοσηροτήτων περιλαμβανομένων της υπερτάσεως, παχυσαρκίας, καρδιαγγειακής νόσου, δυσλιπιδαιμίας και γεροντικής ηλικίας. Ο τύπου 2 διαβήτης με υπεργλυκαιμία είναι μεταξύ των παραγόντων που προκαλούν την αυξημένη έκφραση του μετατρεπτικού ενζύμου αγγειοτενσίνης 2 (ACE2) στους πνεύμονες και άλλους τους (ACE2 είναι ο κυτταρικός “υποδοχέας” και θύρα εισόδου του ιού). Η προϋπάρχουσα χρονία φλεγμονή με αυξημένη φλεγμονώδη απάντηση στη λοίμωξη και το αυξημένο ιικό φορτίο είναι οι αιτίες για την ακραία συστηματική φλεγμονώδη απάντηση (“καταρράκτης κυτταροκίνης”) η οποία ισχυρώς συνδυάζεται με αυξημένη βαρύτητα της COVID-19 λοιμώξεως. Με βάση αυτή την υπάρχουσα ένδειξη, συνίσταται από τους ειδικούς ότι ο ασφαλής και αυστηρός έλεγχος του σακχάρου αίματος, αρτηριακής πιέσεως και λιπιδίων είναι απόλυτος σε ασθενείς με Τ2 διαβήτη, μετρήσεις οι οποίες πιθανώς να εξυπηρετήσουν για την ελάττωση της βαρύτητας της COVID-19 λοιμώξεως εφόσον αυτοί οι ασθενείς θα έρθουν σε επαφή με την ιογενή λοίμωξη34. Ως συμπέρασμα τονίζεται ότι ο τύπου 2 διαβήτης με υποκείμενη αντίσταση στην ινσουλίνη μπορεί να προκαλέσει αυξημένη βαρύτητα της COVID-19 λοιμώξεως και αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα και όθεν συνίσταται η βελτίωση του γλυκαιμικού ελέγχου με τη χρήση ινσουλίνης και συχνής παρακολουθήσεως των επιπέδων σακχάρου αίματος.

  • Αναπνευστικές Παθήσεις
  • Άσθμα: Με την έναρξη της πανδημίας, οι ασθενείς με άσθμα θεωρήθηκε ότι είναι αυξημένου κινδύνου για COVID-19 λοίμωξη. Ωστόσο, τα δημοσιευθέντα στοιχεία κατά το 2020 μεταξύ άσθματος και COVID-19 λοιμώξεως φαίνεται ότι τι ήταν ολιγότερο σαφή έναντι της αρχικής υποθέσεως με ορισμένες μελέτες να υποδηλώνουν εκσεσημασμένο κίνδυνο και άλλες να υποδηλώνουν μη εκσεσημασμένο κίνδυνο ή σε ορισμένες περιπτώσεις, ελαττωμένο κίνδυνο35.

Κατά πόσον οι ασθενείς με άσθμα είναι αυξημένου κινδύνου για COVID-19 λοίμωξη ή σοβαρές εκβάσεις από την COVID-19 λοίμωξη δεν έχει πλήρως διευκρινιστεί. Δεν υπάρχει ομοφωνία από τις συστηματικές ανασκοπήσεις και τις υψηλής ποιότητας πρωτογενείς μελέτες οι οποίες αναφέρουν αντιφατικά αποτελέσματα σε ορισμένες περιοχές. Ασθενείς πάσχοντες από άσθμα με COVID-19 λοίμωξη, άτομα με συννοσηρότητα χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας και άτομα με μη αλλεργικό άσθμα επίσης φαίνεται ότι είναι πλέον ευάλωτα σε χειρότερες εκβάσεις. Οι υπερήλικες και οι μη λευκής εθνικότητας επίσης φαίνεται ότι είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο με άσθμα, όπως αυτό προκύπτει από δεδομένα από τον γενικό πληθυσμό. Τα δεδομένα όσον αφορά τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στο άσθμα είναι δύσκολο να επεξηγηθούν λόγω των αντιφατικών ευρημάτων μεταξύ των διαφόρων μελετών όσον αφορά την βαρύτητα του άσθματος και των συνταγογραφούμενων φαρμάκων, ενώ σε μία μεγάλη μελέτη βρέθηκε ότι η χρήση των κορτικοστεροειδών συνοδευόταν με υψηλότερο κίνδυνο σε ασθενείς με άσθμα.

  • Χρόνια αποφρακτική πνευμονική νόσος: Πρόσφατα δεδομένα δείχνουν ότι η χρόνια αποφρακτική πνευμονική νόσος (ΧΑΠ) δεν είναι προδιαθετικός παράγοντας για SARS-CoV-2 λοίμωξη, αλλά άπαξ οι ασθενείς αναπτύξουν την νόσο, αυτοί έχουν αυξημένο κίνδυνο για εισαγωγή στο νοσοκομείο, ΜΕΘ εισαγωγής και να λάβουν μηχανικό αερισμό37. Σε δύο πρόσφατες ανασκόπησης τονίζεται η σημασία της COVID-19 λοιμώξεως σε ασθενείς με ΧΑΠ. Στην πρώτη, αξιολογήθηκε η επίπτωση της σοβαράς COVID-19 λοιμώξεως σε ασθενείς με ΧΑΠ που ήταν καπνιστές και βρέθηκε ότι η ΧΑΠ και το ιστορικό ενεργού καπνίσματος ευθύνονται για επιδείνωση της προγνώσεως38. Στη δεύτερη ανασκόπηση σχετικά με ΧΑΠ ασθενείς με COVID-19 λοίμωξη, ο κίνδυνος της σοβαράς νόσου (63%) και θνησιμότητας (60%) ήταν υψηλός, στοιχεία που δείχνουν ότι αυτοί οι ασθενείς έχουν αυξημένο κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών και θανάτου39. Προκειμένου για την καλύτερη αντιμετώπιση ασθενών με COVID-19 λοίμωξη οι οποίοι χρειάζονται εισαγωγή στο νοσοκομείο οφειλόμενη στην SARS-CoV-2 λοίμωξη, πρέπει να είναι γνωστοί οι προδιαθετικοί παράγοντες, να γίνεται προσεκτική παρατήρηση των κλινικών εκδηλώσεων, να παρέχεται βάσει τον οδηγιών η κατάλληλη θεραπεία και να παρακολουθείται η εξέλιξη και πρόγνωση των ασθενών για την παροχή της καλύτερης θεραπευτικής αντιμετωπίσεως40.
  • Διάμεση πνευμονική νόσος: Οι ασθενείς με προϋπάρχουσα διάμεση πνευμονική νόσο (ΔΠΝ) μπορεί να είναι υψηλού κινδύνου για σοβαρά COVID-19 νόσο επειδή η διαταραγμένη πνευμονική λειτουργία προδιαθέτει στην ανάπτυξη οξείας παροξύνσεως της πνευμονικής ινώσεως ή ανοσοδιεγερτικών φαρμάκων τα οποία μπορεί να αλληλεπιδρούν με την ιογενή κάθαρση ή παθογένεση41. Γενικότερα, οι ασθενείς με ΔΠΝ), ιδιαιτέρως αυτοί με ινώδη νόσο είναι υψηλότερου κινδύνου θνησιμότητας από COVID-19 έναντι ασθενών χωρίς ΔΠΝ42. Επιπλέον, ο κίνδυνος είναι υψηλότερος στους ενήλικες ασθενείς, σε αυτούς με παχυσαρκία ή πτωχή πνευμονική λειτουργία43.
  • Χρόνια Ηπατική Νόσος

Οι ασθενείς με χρόνια ηπατική νόσο (κίρρωσις, χρόνια ηπατίτις, αλκοολική ηπατική νόσος και άλλοι τύποι χρόνιας ηπατίτιδας) είναι αυξημένου κινδύνου αναπτύξεως της λοιμώξεως οφειλόμενη στη διαταραχή της ανοσολογικής λειτουργίας και είναι πλέον ευαίσθητοι στη διαταραχή της αντιρροπήσεως ή αναπτύξεως οξείας ή χρόνιας ηπατικής ανεπάρκειας με βακτηριακή, μυκητιασική ή ιογενή λοίμωξη. Διάφορες μελέτες έδειξαν ότι 2% – 11% ασθενείς με COVID-19 έχουν υποκείμενη χρόνια ηπατική νόσο και 14% – 53% των ασθενών με COVID-19 λοίμωξη αναπτύσσουν ηπατική δυσλειτουργία44. Ηπατική βλάβη και χρόνια ηπατική νόσος συνοδεύεται με COVID-19 βαρύτητα και θνησιμότητα, όπως αυτά προσδιορίζονται με βάση τους δείκτες της ηπατικής νόσου (περιλαμβάνονται τα ηπατικά ένζυμα, CRP, ηπατική ίνωση και ηπατική στεάτωση) και μπορεί να αποτελούν προτεραιότητα ως προγνωστικοί δείκτες της COVID-19 βαρύτητας45.

  • Χρόνια Γαστρεντερολογική Νόσος

Κατά τη διάρκεια της COVID-19 πανδημίας οι ασθενείς τυπικώς σχετίζονται με αναπνευστικά συμπτώματα. Ωστόσο, σε ένα σημαντικό αριθμό ασθενών η νόσος προσβάλει τον γαστρεντερικό σωλήνα. Πλέον του 20% των ασθενών πάσχουν από γαστρεντερικά συμπτώματα (ναυτία, έμετος, ανορεξία, διάρροια και κοιλιακό άλγος)46. Η επίπτωση της COVID-19 λοιμώξεως σε ασθενείς με χρόνια γαστρεντερική νόσο κυμαίνεται από 0,45%  – 3,75%47.

  1. Χρόνια Νεφρική Νόσος

Η νεφρική προσβολή έχει ενοχοποιηθεί σε COVID-19 ασθενείς, αλλά η σχετική επίπτωση και πρόγνωση είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη. Στους νοσοκομειακούς ασθενείς, 43,9% – 75,4% έχουν ένδειξη ανώμαλης νεφρικής λειτουργίας και 5,1% – 9,5% παρουσιάζονται με οξεία νεφρική βλάβη με εκσεσημασμένη συχνότητα θνησιμότητας48. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα δεδομένα, η χρόνια νεφρική νόσος και η οξεία νεφρική νόσος όλες συνοδεύονται με επιδείνωση της προγνώσεως σε ασθενείς με COVID-19 λοίμωξη. Οι ιατροί θα πρέπει να παρακολουθούν στενά τους COVID-19 ασθενείς με προϋπάρχουσα νεφρική νόσο ή νέες νεφρικές προσβολές49.

  1. Καρκίνος
    Οι ασθενείς με καρκίνο και αιματολογικές κακοήθειες είναι ευπρόσβλητοι από SARS-CoV-2 λοίμωξη οφειλόμενη στην κατασταλμένη ανοσία50. Τα αποτελέσματα από τρεις διεθνείς εγγραφές κατά το ESMO συνέδριο 2020 έδειξαν ότι η γεροντική ηλικία, συννοσηρότητες, ενεργός καρκίνος, πλέον προκεχωρημένος καρκίνος και ανοσοκατασταλτική χημειοθεραπεία όλες συνοδεύονται με υψηλότερο κίνδυνο των πασχόντων με σοβαρά COVID-19 λοίμωξη. Ο καρκίνος είναι ανεξάρτητος παράγοντας κινδύνου για θάνατο από COVID-19 λοίμωξη. Σε μία μεγάλη ευρωπαΐκή προοπτική μελέτη σε νοσοκομειακούς COVID-19 ασθενείς, συμπεριλαμβάνουσα πλέον των 20.000 ασθενών με καρκίνο βρέθηκαν τα εξής: Μεταξύ των νοσοκομειακών ασθενών με καρκίνο και COVID-19 λοίμωξη, οι νεότεροι ασθενείς (<50 έτη) με ενεργή αντικαρκινική θεραπεία ήταν 5 φορές περισσότερο πιθανώς να αποθάνουν έναντι της παρόμοιας ηλικίας μη καρκινικών ασθενών. Με τα δεδομένα του Αυγούστου 2021, δεν υπάρχει ελάττωση της θνησιμότητας μεταξύ ασθενών με καρκίνο κατά τη διάρκεια της πανδημίας50,51. Ως συμπέρασμα, οι COVID-19 ασθενείς με καρκίνο συνοδεύονται με επιδείνωση των κλινικών εκβάσεών συγκριτικά με COVID-19 ασθενείς χωρίς καρκίνο.
  1. Κύηση
    Είναι γνωστόν ότι οι φυσιολογικές μεταβολές στην έγκυο γυναίκα όχι μόνο αυξάνουν την ευαισθησία για την ιογενή λοίμωξη αλλά επίσης αυξάνουν την βαρύτητα αυτής της νόσου. Κατά τη διάρκεια της κυήσεως, η ανοσολογική απάντηση βασικά εκφράζεται μέσω των Τ2  – βοηθητικών κυττάρων (Th2), τα οποία προστατεύουν το έμβρυο αλλά καθιστούν τη μητέρα περισσότερο ευπρόσβλητη στις ιογενείς λοιμώξεις. Η έγκυος γυναίκα είναι αυξημένου κινδύνου για σοβαρά νόσο από COVID-19 συγκριτικά με τις μη έγκυες γυναίκες52. Η κύηση, τοκετός και γέννηση επίσης αυξάνουν τον κίνδυνο στη γυναίκα για παθολογικές επιπλοκές. Έχει βρεθεί σε έγκυες γυναίκες με καταχωρημένη COVID-19 λοίμωξη ότι η διάγνωση αυτή συνοδεύεται με πολλαπλές, ταυτοχρόνως κατοχυρωμένες, ανεπιθύμητες εκβάσεις της κυήσεως, μητρικές επιπλοκές και ενδείξεις σοβαράς νόσου. Ωστόσο, οι απόλυτοι κίνδυνοι είναι χαμηλοί, αλλά οι γυναίκες που είναι έγκυες ή προσφάτως έγκυες είναι αυξημένου κινδύνου για σοβαρά νόσο με COVID-19. Η σοβαρά νόσος μπορεί να καταστήσει αναγκαία την εισαγωγή στο νοσοκομείο, ανάγκη εντατικής φροντίδας ή ανάγκη μηχανικού αερισμού. Οι έγκυες γυναίκες με COVID-19 λοίμωξη είναι πολύ πιθανώς να γεννήσουν πρόωρα κατά την 37η εβδομάδα της κυήσεως και μπορεί να έχουν αυξημένο κίνδυνο προβλημάτων, όπως απώλεια του κύηματος53.
  1. Μεταβολικό Σύνδρομο

Οι επιπτώσεις και προγνωστικές εφαρμογές του μεταβολικού συνδρόμου σε COVID-19 ασθενείς παραμένουν άγνωστες55. Το μεταβολικό σύνδρομο είναι συχνή μεταβολική διαταραχή στο γενικό πληθυσμό, η οποία συνήθως θεωρείται ως παράγοντας κινδύνου56-59. Σε μία συστηματική ανασκόπηση και μετα-ανάλυση η επίπτωση του μεταβολικού συνδρόμου ήταν περίπου 20% των COVID-19 ασθενών και αυτή συνοδευόταν με 230% αυξημένο κίνδυνο για βραχείας διάρκειας θνησιμότητα58.

Εργαστηριακές Ενδείξεις

Ποικίλα εργαστηριακά ευρήματα και βιοδείκτες έχουν προσδιοριστεί ότι συνδυάζονται με την βαρύτητα και θνησιμότητα της COVID-19 λοιμώξεως. (Πίνακας  2).


*Mεταβολές του αριθμού των περιφερικών κυττάρων του αίματος και διαφορικού τύπου: αυξημένα λευκοκύτταρα, ουδετερόφιλα και σχέση ουδετερόφιλων προς λεμφοκύτταρα, ελάττωση του αριθμού των λεμφοκυττάρων και ηωσινοφίλων.

*Μεταβολές στους δείκτες πηκτικότητας: ελαττωμένος αριθμός αιμοπεταλίων, αυξημένα D-dimer, ινωδογόνο, χρόνος προθρομβίνης (PT) και ενεργοποιημένος χρόνος μερικής θρομβοπλαστίνης (APTT).

*Αυξημένα επίπεδα των βιοχημικών παραμέτρων: γαλακτική δεϋδρογενάση (LDH), C-αντιδρώσα πρωτεΐνη(CRP), προκαλσιτονίνη (PLT), AST/ALT, ουρία αίματος/κρεατινίνη ορού, cTnL, IL-6, IL-1β και KL-6. Όλες αυτές οι μεταβολές μπορεί να είναι επιδεινωτικοί παράγοντες για την πορεία της COVID-19 λοιμώξεως54.


Προγνωστική Αξία των Εργαστηριακών Παραμέτρων

Συγκρίνοντας τον αριθμό των θανάτων προς τον συνολικό αριθμό των κατοχυρωθεισών περιπτώσεων οι περισσότεροι COVID-19 ασθενείς ανένηψαν. Ωστόσο, ο αυξημένος αριθμός της παγκόσμιας θνησιμότητας υπενθυμίζει ότι υπάρχει εισέτι η δεξαμενή. Παρά τις αντιρρήσεις, η άτυπη πνευμονία είναι πρωτοπαθές σύμπτωμα57,60 και η επίπτωση της σοβαράς νόσου, κυρίως ως αποτέλεσμα από την ανοσολογική υπέρφλεγμονή, μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο σε ορισμένες περιπτώσεις. Η εισαγωγή ορισμένων δυνητικών βιοδεικτών στον κατάλληλο χρόνο προλέγει τις εκβάσεις της νόσου, είναι δε ουσιώδης στο πεδίο της ερεύνης ευρέου φάσματος νόσων από τις απλές λοιμώξεις στις κακοήθειες του ανθρώπου.

Προγνωστική Αία του Αριθμού Κυττάρων του Αίματος, Εξετάσεων Πηκτικότητας και Παραμέτρων Σχετιζόμενων με τη Φλεγμονή.

Ο αριθμός των λεμφοκυττάρων είναι μία σημαντική παράμετρος για την άμεση διάκριση μεταξύ COVID-19 ασθενών με και χωρίς σοβαρά νόσο61,62. Οι περισσότεροι θάνατοι από COVID-19 λοίμωξη είχαν μεγάλη λεμφοπενία, είναι επομένως λογικό να υποτεθεί ότι ο αριθμός των λεμφοκυττάρων είναι μία ταχεία και ευκόλως διαθέσιμη εργαστηριακή παράμετρος η οποία μπορεί να προβλέψει την σοβαρότητα της COVID-19 λοιμώξεως60-62. Τα λευκοκύτταρα και ουδετερόφιλα είναι επίσης σημαντικώς υψηλότερα σε μία σοβαρή ομάδα μελέτης με 94 ασθενείς63. Σε συμφωνία με αυτές τις μελέτες, ο Wang και συνεργάτες ανέφεραν ότι η ΜΕΘ ασθενείς έχουν ολιγότερα λεμφοκύτταρα και περισσότερα λευκοκύτταρα έναντι των μη ΜΕΘ ασθενών64. Ο Huang και συνεργάτες ανέφεραν παρόμοια ευρήματα, σημειώνοντας ότι ΜΕΘ ασθενείς είχαν υψηλότερη συχνότητα λευκοκυτταρώσεως, ουδετεροφιλίας και λεμφοπενίας έναντι των μη ΜΕΘ ασθενών65. Από τα ευρήματα των μελετών προκύπτει ότι ενώ αριθμοί των λεμφοκυττάρων κατώτεροι των 0,8×109/L μπορεί να συνοδεύονται με COVID-19 βαρύτητα, αριθμός ουδετερόφιλων υψηλότερος των 3,5109/L μπορεί να αντανακλά πτωχή κλινική έκβαση. Ο Yang και συνεργάτες ανέφεραν ότι η αυξημένη ουδετερόφιλα-προς-λεμφοκύτταρα σχέση μπορεί να προβλέψει την COVID-19 πρόγνωση66. Τα αποτελέσματα της μετα-αναλύσεως 6 μελετών έδειξαν ότι το αυξημένο επίπεδο της σχέσεως ουδετερόφιλα-προς-λεμφοκύτταρα μπορεί να υποδηλώνει πτωχή πρόγνωση σε ασθενείς με SARS-CoV-2 λοίμωξη67. Η μετα-ανάλυση 9 μελετών με συνολικά 1.779 COVID-19 ασθενείς με 399 (22,4%) σοβαρές περιπτώσεις ανέφεραν ότι ο χαμηλός αριθμός των αιμοπεταλίων συνοδευόταν με αυξημένο κίνδυνο σοβαράς νόσου και θνησιμότητα. Οι συγγραφείς πρότειναν ότι η θρομβοπενικοί COVID-19 λοιμώξεως ασθενείς θα έχουν υψηλό κίνδυνο των ανεπιθύμητων εκβάσεων κατά τη διάρκεια της νοσηλείας68.

Η προγνωστική σημασία των εργαστηριακών εξετάσεων δεν περιορίζεται στα πολύτιμα δεδομένα τα οποία απεικονίζονται από τις απλές εξετάσεις του αριθμού των κυττάρων του αίματος, καθόσον ο αυξημένος χρόνος πήξεως (ΡΤ) και η D-dimer τιμές μπορεί να δεικνύουν επιδείνωση της προγνώσεως69,70. Ο Tang και συνεργάτες ανέφεραν σημαντική διαφορά στην παρατηρηθείσα συχνότητα της διαταραχής της πηκτικότητας στην έκφραση της διαχύτου ενδαγγειακής πήξεως (DIC) μεταξύ COVID-19 ασθενών που απέθαναν λόγω της νόσου συγκριτικά με αυτούς που επιβίωσαν (71,4% έναντι 0,6%)70. Αν και τα αποτελέσματα μίας μετα-αναλύσεως έδειξαν ότι η εκτίμηση των δεδομένων σημαίνει ότι η ΡΤ και ΑΡΤΤ ήταν υψηλότερες στις σοβαρές περιπτώσεις και οι μέσες τιμές αυτών δεν ήταν σημαντικώς υψηλότερες συγκριτικά με μη σοβαρά πάσχοντες ασθενείς. Με άλλα λόγια, η μέση τιμή των D-dimers σε σοβαρά πάσχοντες ασθενείς ήταν σημαντικώς υψηλότερη έναντι των μη σοβαρών περιπτώσεων (p=0.01, η εμφανώς υψηλότερη αύξηση των D-dimers μπορεί αποτελεσματικώς να συμβάλλει ως οδηγός στην εξέλιξη της νόσου προς την κατεύθυνση της μη ευνοϊκής κλινικής εικόνας71. Με βάση τα υπάρχοντα ευρήματα, επίπεδα 0,4μg/ml για D-dimers ημέρες θεωρείται ότι αποτελεί προάγγελο πτωχής προγνώσεως. Σε μία μελέτη με 140 COVID-19 ασθενείς, στις 13 περιπτώσεις σοβαράς μορφής της νόσου βρέθηκαν αυξημένες τιμές της προκαλσιτονίνης, 25% έναντι 0% στους ΜΕΘ ασθενείς συγκριτικά με μη ΜΕΘ ασθενείς, αντιστοίχως 68. Η CRP ήταν σημαντικώς αυξημένη στην εξελικτική ομάδα συγκριτικά με την βελτιωμένη/σταθεροποιημένη ομάδα (38,9% έναντι 10,6%)72. Η μελέτη του Zhang και συνεργατών με 104 COVID-19 ασθενείς περιλαμβανομένων 58 σοβαρών περιπτώσεων, παρέσχεν πρόσθετη υποστήριξη αυτών των δεδομένων. Αυτά ανέφεραν αυξημένα επίπεδα των D-dimers μαζί με αυξημένα επίπεδα προκαλσιτονίνης και CRP τα οποία μπορεί να βοηθήσουν αποτελεσματικά τους κλινικούς στην διάκριση μεταξύ σοβαρών και μη σοβαρών περιπτώσεων73. Η ανάλυση των τιμών ΡΤ και D-dimers με συνεχή παρακολούθηση της διαταραχής των χαρακτήρων της προκαλσιτονίνης και CRP επιπέδων μπορεί να παράσχουν απλή και ταχεία μέθοδο προβλέψεως πρόγνωσης της νόσου.

Η δευτεροπαθής αιμοφαγοκυτταρική λεμφοιστιοκυττάρωση, μία ανοσολογική διαταραχή η οποία προκαλεί μη ελεγχόμενη συστηματική φλεγμονή, είναι πλέον συχνά προκαλούμενη από ιογενείς λοιμώξεις74 και χαρακτηρίζεται από καταρρακτώδη έκκριση των φλεγμονωδών κυτταροκινών προκαλούμενης πολυοργανικής ανεπάρκειας75. Σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS), χαμηλά κύτταρα, αίματος, χαμηλά επίπεδα ινωδογόνου, πυρετός και αυξημένα επίπεδα ασπαρτικής τρανσαμινάσης του όρου και φερριτίνης είναι μεταξύ των πλέον συχνών χαρακτηριστικών του sHLH, παρόμοιο του COVID-19, ειδικότερα σε ασυμπτωματικούς ασθενείς76. Όσον αφορά τη συμβολή του καταρράκτου των κυτταροκινών στην COVID-19 βαρύτητα, σε μία μελέτη που εξετάστηκαν 48 κυτταροκίνες σε δείγματα πλάσματος από 53 COVID-19 ασθενείς (34 σοβαρές περιπτώσεις) αναφέρθηκε ότι 14 κυτταροκίνες ήταν σημαντικώς αυξημένες κατά την εισαγωγή77. Από αυτές τις κυτταροκίνες, η IL-1ra, IP-10 και MP3 ήταν ανεξάρτητοι προβλέψιμοι παράγοντες της εξελίξεως της COVID-19 λοιμώξεως και ο συνδυασμός αυτών των κυτταροκινών την προγνωστική των αξία.

Σε μία πρόσφατη μελέτη ερευνήθηκαν οι κλινικές προδιαθέσεις της COVID-19 θνησιμότητας και υπεδείχθη ότι η COVID-19 θνησιμότητα μπορεί να οφείλεται στην ιογενή ενεργοποίηση του συνδρόμου καταρράκτου των κυτταροκινών. Οι συγγραφείς ανέφεραν υψηλά επίπεδα της C-αντιδρώσας πρωτεΐνης (CRP, 126.6 στις θανατηφόρες περιπτώσεις έναντι 34,1 στις λαβούσες εξιτήριο περιπτώσεις), IL-6 (11,4 στις θανατηφόρες περιπτώσεις έναντι 6,8 στις λαβούσες εξιτήριο περιπτώσεις) και φερριτίνης όρου (1297 στις θανατηφόρες περιπτώσεις έναντι 614 στις λαβούσες εξιτήριο περιπτώσεις), όλα δε αυτά υποδηλώνουν ότι ο μη έλεγχος της συστηματικής φλεγμονής μπορεί να θεωρηθεί ως μία από τις κύριες αιτίες της βαρύτητας της COVID-19 λοιμώξεως. Σε μία άλλη μελέτη COVID-19 ασθενών εξελισσόμενων σε ARDS βρέθηκαν σημαντικώς αυξημένα επίπεδα IL-6.79

 Τα αυξημένα επίπεδα φερριτίνης του όρου συνοδεύονται με θνησιμότητα και ανάπτυξη σοβαρών εκβάσεων της COVID-19 λοιμώξεως. Σε μία πρόσφατη κοχόρτη μελέτη εξετάστηκε η σημασία της IL-6 και άλλων βιοδεικτών συνοδευόμενω με πτωχή πρόγνωση σε COVID-19 ασθενείς και βρέθηκε ότι η μεγαλύτερη ηλικία και οι συγκεντρώσεις στο αίμα της αλανίνης τρανσαμινάσης, κρεατινίνης, υπερευαίσθητού τροπονίνης, LDH, NT=προBNP, CRP, IL-6, αριθμός λευκοκυττάρων και D-dimer μαζί με χαμηλές συγκεντρώσεις τις λευκωματίνης και λεμφοκυττάρων συνοδευόταν με θνησιμότητα.

Προγνωστική Αξία των Βιοχημικών Παραμέτρων

Πέραν των αιματολογικών και φλεγμονωδών παραμέτρων, ορισμένες μελέτες προτείνουν διάφορους βιοχημικούς παράγοντες που είναι συνήθως διαθέσιμοι εργαστηριακού προσδιορισμού προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στον προσδιορισμό της COVID-19 βαρύτητας.

Το ήπαρ μπορεί να προσβληθεί στους COVID-19 ασθενείς και μελέτες έδειξαν διαφορετικού βαθμού αύξηση των βιοχημικών παραμέτρων της ηπατικής λειτουργίας, κυρίως ανωμαλίες των τρανσαμινάσης, αλκαλικής φωσφατάσης και χολερυθρίνης του όρου81.

Αυξημένα επίπεδα της γαλακτικής δεϋδρογονάση (LDΗ) έχουν ευρέως αναφερθεί σε COVID-19 περιπτώσεις και ήταν βασικά υψηλότερα σε σοβαρά πάσχοντες ασθενείς. Η LDΗ θεωρείται αξιόπιστος βιοδείκτης για τους σοβαρά και κριτικώς πάσχοντες COVID-19 ασθενής, ειδικότερα σε αυτούς που πάσχουν από καρδιακές συννοσηρότητες82.
Οι ασθενείς με COVID-19 λοίμωξη με υπολευκωματιναιμία τείνουν να έχουν περισσότερο σοβαρές κλινικές εκδηλώσεις και περισσότερο ανώμαλες βιοχημικές εξετάσεις, οι οποίες μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα τις πτωχότερες κλινικές εκβάσεις. Η υποστηρικτική θρεπτική θεραπεία μπορεί να βελτιώσει την κλινική έκβαση αυτών των ασθενών81.


PaO2/FiO2 Σχέση

Στους COVID-19 ασθενείς, ο πνεύμων είναι το πλέον σημαντικά προσβαλλόμενο όργανο από SARS-CoV-2 λοίμωξη και αρκετή COVID-19 ασθενείς χαρακτηρίζονται από υποξεμία και αναπνευστική δυσφορία. Όθεν, η PaO2/FiO2 σχέση είναι ο πλέον συνήθης χρησιμοποιούμενος δείκτης οξυγονώσεως στην COVID-19 λοίμωξη84. Αυτή η σχέση είναι έγκυρο κριτήριο για τον ορισμό και βαρύτητα του ARDS85.
Σε μία παρατηρητική, αναδρομική και πολυκεντρική μελέτη προσδιορίστηκε ότι η μέτρια έως σοβαρά διαταραχή PaO2/FiO2 (<200mmHg) ανεξαρτήτως συνοδευόταν με τρεις φορές αύξηση του κινδύνου σχετικά με την νοσοκομειακή θνησιμότητα. Η βαρύτητα της αναπνευστικής ανεπάρκειας αξιολογούμενη με την PaO2/FiO2 σχέση σημαντικά συνδυάζει και την συχνότητα διασωληνώσεως και ανάγκης για αναπνευστική υποστήριξη. Αυτή η μελέτη επίσης υπέδειξε ότι η βαρύτητα της υποξαιμίας μπορεί να είναι χρήσιμη για διαλογή ασθενών με COVID-19 λοίμωξη όπως επίσης στην διαπίστωση ασθενών με αυξημένο κίνδυνο μη ευνοϊκών εκβάσεων86. Σε μία άλλη μελέτη, η PaO2/FiO2 σχέση βρέθηκε ότι αυτή σημαντικώς συνοδευόταν με παρατεταμένη παραμονή στο νοσοκομείο. Επιπλέον, οι συγγραφείς επίσης ανέφεραν ότι οι χρήση της κατά την εισαγωγή παρέχει τη δυνατότητα λήψεως αποφάσεων για εντατική θεραπεία, ενώ η απλή μέτρηση προλέγει την μακρότερη νοσηλεία στο νοσοκομείο85,87.


Συμπέρασμα
Με την παγκόσμια εξάπλωση της COVID-19 έγιναν γνωστοί οι διάφοροι παράγοντες κινδύνου όπως η προκεχωρημένη ηλικία, φύλο, παχυσαρκία, κάπνισμα, διάφορες συννοσηρότητες, εργαστηριακές και βιοχημικές παράμετροι και κύηση που επηρεάζουν δυσμενώς την εξέλιξη και πρόγνωση της νόσου.
Ωστόσο χρειάζεται περαιτέρω μελέτη για την κλινική αξία των προγνωστικών παραγόντων που σχετίζονται με την COVID-19 νόσο.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  1. Καραχάλιος ΓΝ.
  2. Καραχάλιος ΓΝ.
  3. Zhou B, Kojimas S, Kawamoto A, Fukusima M. COVID-19 pathogenesis, prognostic factors, and treatment strategy: Urgent recommendations. J Med Virol 2021; 93: 2694-2704.
  4. Wang L, He WB, Yu XM, et al. Coronavirus disease 2019 in elderly patients: Characteristics and prognostic factors based a 4-week follow-up. J Infect 2020; 80: 639-645.
  5. Wu ZY, McCoogan JM. Characteristics of and important lessons from the coronavirus disease 2019 (COVID-19) outbreak in China: Summary of a report 72.314 cases from the Chinese Center for Disease Control and Prevention. JAMA 2020; 323: 1239-1242.
  6. Williamson EJ, Walker AJ, Bhakaran K, et al. Factors associated with COVID-19 related death using open SAFELY. Nature 2020; 584: 430-436.
  7. Cunningham JW, Valuganathan M, Clagget BL, et al. Clinical outcomes in young US adults hospitalized with COVID-19. JAMA Intern Med 2021; 181: 379;381.
  8. Palish R, Wakim Y, Itani O, et al. Clinical, biological and radiological features, 4-week outcomes and prognostic factors in COVID-19 elderly in patients. Infect Dis Now 2021; 51: 368-373.
  9. Besteiro B, Countinho D, Gomes F, et al. Review of the prognostic factors of COVID-19 infection. Adv Infect Dis 2021; 11: 196-215.
  10. Abate BB, Kassie AM, Kassaw MW, et al. Sex difference in coronavirus disease (COVID-19): a systematic review and meta-analysis. BMJ Open 2020; 10: e040129.
  11. Scully E, Haverfield J, Ursin RL, et al. Considering how biological sex impact immune responses and COVID-19 outcomes. Nature Rev 2020; 20: 442-447.
  12. GomezOchoa SA, Poll NV, Franco OH. COVID-19: Is there a weaker sex? Case Rep Womens Health 2020; 28: e00263.
  13. Kelada M, Anto A, Dave K, et al. The role of sex in the risk of mortality from COVID-19 among adult patients: A systematic review. Cureus 2020; 12: e10114.
  14. Jin J, Bai P, He W, et al. Gender differences in patients with COVID-19: focus on severity and mortality. Front Public Health 2020; 8: 152.
  15. Gao F, Zheng KI, Wang XB, et al. Obesity as a risk factor for greater COVID-19 severity. Diabetes Care 2020; 43: e72-e74.
  16. Lighter J, Phillips M, Hochman S, et al. Obesity in patients younger than 60 years old is a risk factor for COVID-19 hospital admission. Clin Infect Dis 2020; 71: 896-897.
  17. Fresan U, Guevara M, Elia F, et al. Independent role of morbid obesity and mortality of COVID-19 in patients with type 2 diabetes. J Diabetes 2020
  18. Cai Q, Chen F, Wang XB, et al. Obesity and COVID-19 severity in a designated hospital in Shenzhen, China. Diabetes Care 2020; 43: e72-e74.
  19. Albera AW, Oliveira LdeM, Branco ACC, et al. Obesity as a risk factor for COVID-19: an overview. Clin Rev Nutr 2021; 61: 2262-2276.
  20. Ummuporniert A, Kanchanasurakit S, Lucero-Prismo DEI, Saokaew S. Smoking and risk of negative outcomes among COVID-19 patients: A systematic review and meta-analysis. Tobaco Induc Dis 2021; 19: 9-19.
  21. Roddy RK, Charles WN, Sklavounos A, et al. The effect of smoking on COVID-19 severity: A systematic review and meta-analysis. J Med Virol 2020: 1-2.
  22. Wang D, Zhang H, Du H, et al. Risk factors for COVID-19 in patients with hypertension. Canad J Infect Dis Med Microbiol 2021, Article ID 551594, 9 pages.
  23. Wang D, Hu B, Hu C, et al. Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with COVID-19 novel coronavirus infected pneumonia in Wuhan, China. JAMA 2020; 323: 1061-1069.
  24. Yang J, Zheng Y, Gou X, et al. Prevalence of comorbidities in the novel Wuhan coronavirus (COVID-19) infection. A systematic review and meta-analysis. Int J Infect Dis 2020; 94: 91-95.
  25. Guam WJ, Li M, Dong Y, et al. Diabetes is a risk factor for the progression and its impact on 1950 patients with COVID-19 in China: A nationwide analysis. Eur Respir J 2020; 55: Article ID: 2000547
  26. Centers for Disease Control and Prevention. People who are at higher risk for severe illness. 2020. https://cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/need-extra precautions/index.html. Assessed 11 Sept 2020.
  27. Rah J, Song Y, Zhuang Z, et al. Blood pressure control and adverse outcomes of COVID-19 infection in patients with concomitant hypertension in Wuhan, China. Hypertens Res 2020; 43: 1267-1276.
  28. Kubiane M, McCreedy N, Cariou B, et al. Association of diabetes and severe COVID-19 outcomes: A rapid review and meta-analysis. J Endocrinol Metabol 2020; 10: 118-130.
  29. Guo W, Li M, Dong Y, et al. Diabetes as a risk factor for the progression and prognosis of COVID-19. Diabetes Metabol Res 2020.
  30. Chamorro-Pareja N, Karamuis D, Zervas PP, et al. Diabetes as a prognostic factor for the mortality in coronavirus disease (COVID-19): a systematic review and meta-analysis comprising 18,506 patients. Open Forum Infect Dis 2020; 7 (Suppl 1): S258.
  31. Zhou F, Yu T, Du R, et al. Clinical course and risk factors for mortality of adult inpatients with COVID-19 in Wuhan, China. A retrospective cohort study. Lancet 2020; 395: 1054-1062.
  32. Silverio A, DiMaio M, Citro R, et al. Cardiovascular risk factors and mortality in hospitalized patients with COVID-19: systematic review and meta-analysis of 45 studies and 18,300 patients. BMC Cardiovasc Dis 2021; 21: 23.
  33. Williamson EJ, Walker AJ, Bhaskaran K, et al. Factors associated with COVID-19-related death using Open SAFELY. Nature 2020; 584: 430-436.
  34. Rajpal A, Rachimic C, Ismail-Beigi F. Factors leading to high morbidity and mortality of COVID-19 in patients with type 2 diabetes. J Diabetes 2020; 12: 895-908.
  35. Hartmann-Boyce J, Gunnell J, Drace J, et al. Asthma and COVID-19: review of evidence on risks and management considerations. BMC Evid Based Med 2020.
  36. Schultze A, Walker AJ, Mackenna B, et al. Risk of COVID-19-related death among patients with chronic obstructive pulmonary disease or asthma prescribed inhaled corticosteroids: an observational cohort study using the Open SAFELY platform. Lancet Respir Med 2020; 8: 1106-1120.
  37. Gerayeli F, Milne S, Cheung CH, et al. COPD and the risk of poor outcomes in COVID-19: A systematic review and meta-analysis. E Clin Med 2021; 33: 100789.
  38. Ja-Singer R, Crapo JD. COPD at the time of COVID-19: a COPD foundation perspective. Chron Obstr Pulm Dis 2020; 7: 73-75.
  39. Alqahtani JS, Oyelade T, Aldhahir AM, et al. Prevalence, severity and mortality associated with COPD and smoking in patients with COVID-19: a rapid systematic review and meta-analysis. PLOS ONE 2020; 15: e0233147.
  40. Gerayeli F, Milne S, Cheung CH, et al. COPD and the risk of poor outcomes in COVID-19: A systematic review and meta-analysis. E Clin Med 2021; 33: 100789.
  41. Huang H, Zhang M, Chem C, et al. Clinical characteristics of Gerayeli F, Milne S, Cheung CH, et al. COPD and the risk of poor outcomes in COVID-19: A systematic review and meta-analysis. E Clin Med 2021; 33: 100789.patients with preexisting ILD: A retrospective study in a single center in Wuhan, China. J Med Virol 2020; https://doi.org/10.1002/JMV.26174.
  42. Lee h, Choi H, Yang B, et al. Interstitial Lung disease increases susceptibility to and severity of COVID-19. Eur Respir J 2021.
  43. Drake TM, Docherty AB, Harrison EH, et al. Outcome of hospitalization for COVID-19 in patients with interstitial Lung disease: An international multicenter study. medRxiv 2021.
  44. Southern BD. Patients with interstitial Lung disease and pulmonary sarcoidosis are at high risk for severe illness related to COVID-19. Eur Respir J 2020; 55: 76-82.
  45. Martinez MA, Franco S. Impact of COVID-19 in Liver disease progression. Hepatol Communic 2021; 5: 1138-1150.
  46. Perisetti A, Gajendran M, Mann R, et al. COVID-19 extrapulmonary illness-special gastrointestinal and hepatic considerations. Dis Mon 2020; 66(9): 101064.
  47. Piciuchi M, Sbrozzi-Vanni A, Rossi A, et al. Preliminary considerations regarding the risk of COVID-19 and disease severity in chronic gastrointestinal conditions. Ann Gastroenterol 2020; 33: 327-329.
  48. Pacly IMD, Azevedo RB, Muxfeldit ES, et al. COVID-19 and chronic kidney disease: a comprehensive review. Braz J Nefrol 2021; 43: 138-399.
  49. Zhou Y, Ren Q, Chen G, et al. Chronic kidney diseases and acute kidney injury in patients with COVID-19: Evidence from a meta-analysis. Frontiers Med 2020; 7: Article 588301.
  50. ESMO Congress 2021. Cancer is an independent risk factor for COVID-19 mortality in hospitalized patients 2021.
  51. Zhang H, Han H, He T, et al. Clinical characteristics and outcomes of COVID-19-infected cancer patients: A systematic review and meta-analysis. JNCI J Nat Cancer Inst 2021; 113(4): djaa168.
  52. Dixit A, Zhou D, Sheikh J, et al. Prevalence and risk factors of COVID-19 in pregnancy: Living systematic review and meta-analysis. Int J Obstet Gynaecol 2021; 121(Suppl2): 196-197.
  53. Ko J, DeSisio CL, Simeone RM, et al. Adverse pregnancy outcomes, maternal complications, and severe illness among US delivery hospitalizations with and without a coronavirus disease 2019 (COVID-19) diagnosis. Clin Infect Dis 2021; 73: 524-531.
  54. Gao Y-d, Ding M, Dong X, et al. Risk factors for severe and critically ill COVID-19 patients: A review. Allergy 2021; 76: 428-455.
  55. Li X, Li T, Wang H. Treatment and prognosis of COVID-19: Current scenario and prospects (review). Exp Ther Med 2021; 21: 17-26.
  56. Izcovich A, Ragusa MA, Tortosa F, et al. Prognostic factors and mortality in patients infected with COVID-19: A systematic review. PLOS ONE https://doi.org/10.1371/journal.pone.0241955, November 17, 2021.
  57. Liu M, Jiang H, Li Y, et al.Independent risk factors for the dynamic development of COVID-19: A retrospective study. Int J Gen Med 2021; 14: 4349-4367.
  58. Zuin M, Rigatelli G, Bilato C, et al. Prognostic role of metabolic syndrome in COVID-19 patients: A systematic review and meta-analysis. Viruses 2021; 13: 1938-1945.
  59. Baud D, Qi X, Nielsen-Saines K, et al. Real estimates of mortality following COVID-19 infection. Lancet Infect Dis 2020.
  60. Cassella M, Ranjik A, Giomo A, et al. Features, evaluation and treatment of coronavirus (COVID-19). Stat Pearls (Internet), Stat Pearls Publishing, 2020.
  61. Ruan Q, Yang R, Wang W, et al. Clinical predictors mortality due to COVID-19 based on an analysis of data 150 patients from Wuhan, China. Intensive Care Med 2020; 1-3.
  62. Tan I, Wang Q, Zhang D, et al. Lymphopenia predictors disease severity of COVID-19: a descriptive and predictive study. Signal Transd Targeted Ther 2020; 5: 1-3.
  63. Yuan J, Zou R, Zeng L, et al. The correlation between viral clearance and biochemical outcomes of 94 COVID-19 infected discharged patient. Inflamm Res 2020; 1-8.
  64. Wang D, Hu B, Hu C, et al. Clinical characteristics of 138 hospitalized patients with 2019 novel coronavirus-infected pneumonia in Wuhan, China. JAMA 2020; 323: 1061-1069.
  65. Yang A-P, Liu J, Tao W, Li H-M. The diagnostic and predictive role of NLR, a-NLR and PLR in COVID-19 patients. Int Immunopharmacology 2020; 106504.
  66. Langunas-Rangel FA. Neutrofil-to-lymphocyte ratio and lymphocyte to C-reactive protein ratio in patients with severe coronavirus disease 2019 (COVID-19): A meta-analysis. J Med Virol 2020; 92: 1733-1734.
  67. Lippi G, Plebani M, Henry BM. Thrombocytopenia is associated with severe coronavirus disease 2019 (COVID-19) infections: A meta-analysis. Clin Chimica Acta 2020; 510: 625-632.
  68. Jurisit V, Radenkovic S, Konjevic G. The actual role of LDH as tumor marker. Biochemichal and clinical aspects. Adv Cancer Biomarkers Springer 2015; 115-124.
  69. Huang C, Wang Y, Li X, et al. Clinical features in patients infected with novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet 2020; 395: 497-506.
  70. Tang N, Li D, Wang X, et al. Abnormal coagulation parameters are associated with poor prognosis in patient with novel coronavirus pneumonia. J Thromb Haemost 2020; 89: 75-81.
  71. Bashash D, Abolghasemi H, Salaris S, et al. Elevation of D%-dimer, but not PT and PTT. Reflects and progression of COVID-19 toward an unfavorable outcome: A meta-analysis. IJBC 2020; 12: 47-53.
  72. Liu W, Tao Z-W, Lei W, et al. Analysis of factor associated with disease outcomes in hospitalized patients with COVID-19 novel coronavirus disease. Chin Med J 2020; 133: 1032-1038.
  73. Zhang T-J, Dong X, Cao Y-Y, et al. Clinical characteristics of 140 patients infected with SARS-CoV-2 in Wuhan, China. Allergy 2020; 75: 1730-1741.
  74. Ramos-Casale M, Brilo-Zeron P, Lopez_Guillermo A, et al. Adult haemophagocytic syndrome. Lancet 2014; 383: 1503-1516.
  75. Ye Q, Wang B, Mao J. The pathogenesis and treatment of the “cytokine storm” in COVID-19. Infection 2020; 80: 607-613.
  76. Mehta P, McAuley DF, Brown M, et al. COVID-19 consider cytokine storm syndromes and immunosuppression. Lancet 2020; 395: 1033-1034.
  77. Yang Y, Shen C, Li J, et al. Exuberant elevation of IP-10, MCP-3 and IL-ira during SARS-CoV-2 infection is associated with disease severity and fatal outcome. MedRxiv, 2020.
  78. Wu C, Chen X, Cai Y, et al. Risk factors associated with acute respiratory distress syndrome and death in patients with coronavirus 2019 pneumonia in Wuhan, China. JAMA Int Med 2020; 180: 934-943.
  79. Buszko M, Nita-Lazar A, Park J-H, et al. Lessons learned: new insights of cytokines in COVID-19. Nature Immunol 2021; 22: 404-411.
  80. Tjendra Y, AlMana AF, Epejo AP, et al. Predicting disease severity and outcome in COVID-19 patients. A review of multiple biomarkers. Arch Pathol Lab Med 2020; 144: 1465-1474.
  81. Chen W, Zheng KI, Liu S, et al. Plasma CRP level is positively associated with the severity of COVID-19. Ann Clin Microbiol Antimicr 2020; 19: 18-25.
  82. Mori S, Ai T, Otomo Y. Characteristics, laboratories, and prognosis of severe COVID-19 in the Tokyo metropolitan area: A retrospective case series. Plos One 2020; 159: e0239644.
  83. Danos-Navarro E, Gomez IA, Bernadew-Andreu FA. IL-6 and other biomarkers associated with poor prognosis in a cohort hospitalized patients with COVID-19 in Madrid. Biomarkers Insights 2021; 16: 1-8.
  84. Gu Y, Wang D, Chen C, et al. PaO2/FiO2 and IL-6 are risk factors of mortality for intensive care COVID-19 patients. Sci |Rep 2021; 11: Article No 7334.
  85. Zinellu A, DeVito A, Scano V, et al. The PaO2/FiO2 ratio on admission is independently associated with prolonged hospitalization in COVID-19 patients. J Infect Develop Countries 2021; 15: 353-359.
  86. Santu S, Radovanovic D, Saderi L, et al. Severity of respiratory failure at admission and in-hospitality mortality in patients with COVID-19: A prospective observational multicenter study. BMJ Open 2020; 10: e0443651.
  87. Ulinici M, Covantev S, Wingfield-Digby J, et al. Screening diagnostic, and prognostic test for COVID-19: A comprehensive review. Life 2020; 11: 561-575.
Ετικέτες