Η Ιατρική του Ύπνου, όπως και η δομή και λειτουργία των εργαστηρίων/κέντρων ύπνου, είναι μια δυναμική, εξελισσόμενη διαδικασία, τόσο στις προτάσεις από τους επιστημονικούς φορείς όσο και στην υλοποίηση από τις αρμόδιες υπηρεσίες υγείας διεθνώς. Η αξιοποίηση και η αναβάθμιση του ρόλου των συναφών επιστημονικών εταιρειών είναι απαραίτητη για τη συνεχή αναθεώρηση – επικαιροποίηση των προτάσεων, για τη βελτίωση της λειτουργίας των κέντρων ύπνου και των παρεχόμενων υπηρεσιών τους.
Πρόσφατα αναρτήθηκαν στην ιστοσελίδα του ΚΕΣΥ οι κατευθυντήριες οδηγίες για τα Εργαστήρια – Κέντρα Ελέγχου Διαταραχών Ύπνου (http://www.moh.gov.gr/articles/kentriko-symboylio-ygeias-ndash kesy/kateythynthries-odhgies). Οι οδηγίες αυτές αποτέλεσαν το ομόφωνο πόρισμα της υπ΄αρ. A1β/Γ.Π.οικ.:99065/22-12-2015 Επιτροπής του ΚΕΣΥ στην οποία συμμετείχαν οι: Δρ Βενετία Τσάρα, Πνευμονολόγος, τ. Δ/ντρια Πνευμονολογικής Κλινικής ΓΝΘ «Γ. Παπανικολάου» (Πρόεδρος της επιτροπής), Δρ Μάνος Αλχανάτης, Ομότιμος Καθηγητής Πνευμονολογίας ΕΚΠΑ, Δρ Εμμανουήλ Βαγιάκης, Δ/ντής ΕΣΥ, Υπεύθυνος Εργαστηρίου Ύπνου ΓΝΑ «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ-ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ-ΠΟΛΥΚΛΙΝΙΚΗ», Δρ Δημήτριος Δικαίος, Καθηγητής Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ, Δρ Επαμεινώνδας Κοσμάς, Δ/ντής Πνευμονολογικής Κλινικής «ΠΝΟΗ» -«ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ», Δρ Αποστόλης Νικολόπουλος Μηχανικός Βιοϊατρικής Τεχνολογίας, Δρ Νικόλας-Τιβέριος Οικονόμου, Νευρολόγος-Συνεργάτης ΕΚΠΑ, Δρ Πασχάλης Στειρόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής Πνευμονολογίας Δ.Π.Θ. και Δρ Ιωάννα Χουβαρδά, Επίκουρη Καθηγήτρια Εργαστηρίου Ιατρικής Πληροφορικής Α.Π.Θ.
Η επιτροπή αφού έλαβε υπόψη όλες τις προηγούμενες προτάσεις που κατατέθηκαν στο ΚΕΣΥ από τις επιστημονικές εταιρείες που σχετίζονται με την Ιατρική του Ύπνου, εκπόνησε τις προτάσεις της στηριζόμενη στα πρόσφατα δεδομένα και στις σύγχρονες τάσεις εφαρμογής κατευθυντήριων οδηγιών πιστοποίησης της Ιατρικής του Ύπνου διεθνώς.
Με βάση τις πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες ισχύουν τα εξής:
Εργαστήριο ή Κέντρο Διαταραχών Ύπνου (ΕΚεΔΥ)
Το Το εργαστήριο ή κέντρο διαταραχών ύπνου (ΕΚεΔΥ)αποτελεί ειδική λειτουργική μονάδα που ασχολείται με το εξειδικευμένο αντικείμενο της Ιατρικής του Ύπνου, το οποίο αφορά στη διάγνωση και θεραπεία των παρακάτω καταστάσεων: αϋπνίας, αναπνευστικών διαταραχών κατά τον ύπνο, ημερήσιας υπνηλίας, διαταραχών ρύθμισης ύπνου-εγρήγορσης, παραϋπνιών, κινητικών διαταραχών κατά τον ύπνο και άλλων διαταραχών ύπνου. Τα ΕΚεΔΥ σύμφωνα με τις οδηγίες θα μπορούν να λειτουργούν στο Δημόσιο ή στον Ιδιωτικό τομέα υγείας εκπληρώνοντας τις ίδιες προϋποθέσεις που περιγράφονται παρακάτω. Το ΕΚεΔΥ έχει ημερήσια και νυχτερινή λειτουργία η οποία απαιτεί ειδικό χώρο, τεχνολογικό εξοπλισμό και εξειδικευμένο ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό. Κατά τη διάρκεια της ημέρας πραγματοποιεί εξετάσεις ελέγχου ημερήσιας υπνηλίας, λειτουργεί σε σύνδεση με τακτικό εξωτερικό ιατρείο (ΤΕΙ) για την πρόσβαση ασθενών για την αρχική εκτίμηση και την παρακολούθηση ασθενών που βρίσκονται υπό θεραπεία ενώ κατά τη νυχτερινή λειτουργία του διενεργεί διάφορες διαγνωστικές και θεραπευτικές εξετάσεις.
Το ΕΚεΔΥ μπορεί να παρέχει υπηρεσίες στις παρακάτω κατευθύνσεις:
- Πνευμονολογική
- Νευρολογική
- Ψυχιατρική
Το ΕΚεΔΥ θα μπορεί να υπάγεται σε κλινική ή τμήμα ή να λειτουργεί ως αυτόνομο/διατομεακό εντός νοσηλευτικού ιδρύματος. Η κάλυψη για επείγοντα ιατρικά συμβάντα στο χώρο του θα πρέπει να είναι διασφαλισμένη. Τα ΕΚεΔΥ, σύμφωνα με τις κατευθυντήριες οδηγίες, θα μπορούν να στελεχώνονται από ιατρούς με τίτλο ειδικότητας Πνευμονολογίας, Νευρολογίας ή Ψυχιατρικής και με ειδίκευση στην Ιατρική του Ύπνου και από παραϊατρικό προσωπικό με ειδική εκπαίδευση στην Ιατρική του ‘Ύπνου, ενώ παιδιατρικά ΕΚεΔΥ θα στελεχώνονται από παιδιάτρους με αντίστοιχη ειδίκευση.
Συμβουλευτικό ρόλο θα μπορεί να έχει οποιαδήποτε άλλη ιατρική ειδικότητα (πχ Καρδιολογία, Γαστρεντερολογία, Ενδοκρινολογία ΩΡΛ, Γναθοχειρουργική, Ορθοδοντική, Βαριατρική Χειρουργική, Ιατρική της Εργασίας κλπ), εφ’ όσον χρειάζεται. Άλλοι επαγγελματίες υγείας, με μη ιατρικό τίτλο σπουδών (πχ Ψυχολογίας, Διαιτολογίας κτλ) θα μπορούν επίσης να απασχολούνται σε ΕΚεΔΥ σε αντίστοιχες με το πεδίο τους διαγνωστικές ή θεραπευτικές διαδικασίες.
Οι διαγνωστικές και θεραπευτικές εξετάσεις που μπορούν να διενεργούνται στο ΕΚεΔΥ αλλά και κατ΄ οίκον σε σύνδεση με κάποιο ΕΚεΔΥ ορίζονται στις κατευθυντήριες οδηγίες.
Πιστοποίηση ΕΚεΔΥ
Σχετικά με τη λειτουργία του ΕΚεΔΥ, προτείνεται η χρήση πρωτόκολλων στη διάγνωση και στη θεραπεία των διαταραχών ύπνου, όπως και στη χρήση των διαγνωστικών και θεραπευτικών συσκευών. Τα πρωτόκολλα είναι εναρμονισμένα με τις εθνικές και διεθνείς οδηγίες των σχετικών Επιστημονικών Εταιρειών. Προτείνεται ακόμη η πιστοποίηση των εργαστηρίων ύπνου από την αρμόδια Διεύθυνση Ανάπτυξης Μονάδων Υγείας του Υπουργείου Υγείας.
Ως προϋποθέσεις πιστοποίησης του ΕΚεΔΥ προτείνονται:
- Επιστημονικά υπεύθυνος ή διευθυντής, κάτοχος της ειδικότητας της ιατρικής του ύπνου,
- Τεχνικό προσωπικό με εκπαίδευση στην ιατρική του ύπνου,
- Χώρος εξετάσεων και τεχνολογικός εξοπλισμός για τη διενέργεια πολυπνογραφίας και των άλλων διαγνωστικών εξετάσεων ημερήσιας υπνηλίας, διαταραχών ύπνου/εγρήγορσης και τον απαραίτητο εξοπλισμό για τη θεραπευτική εφαρμογή συσκευών θετικής πίεσης, εφόσον παρέχει υπηρεσίες πνευμονολογικής κατεύθυνσης,
- Λειτουργία τακτικού εξωτερικού ιατρείου για την πρόσβαση νέων ασθενών και την παρακολούθηση των υπό θεραπεία ασθενών,
- Διατήρηση αρχείου ασθενών,
- Τήρηση πρωτοκόλλων διάγνωσης και θεραπείας διαταραχών του ύπνου σύμφωνα με τις εθνικές και διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες των επιστημονικών εταιρειών.
Πιστοποίηση στην Ιατρική του Ύπνου
Στις κατευθυντήριες οδηγίες γίνεται λεπτομερής αναφορά στο εκπαιδευτικό αντικείμενο ειδίκευσης στην Ιατρική του Ύπνου. Η εκπαίδευση θα περιλαμβάνει υποχρεωτικά τις ακόλουθες ενότητες:
- Φυσιολογία και παθοφυσιολογία του ύπνου,
- Γνώση της ηλεκτροεγκεφαλογραφικής δραστηριότητας στην εγρήγορση και στον ύπνο,
- Νοσολογική ταξινόμηση, ορισμοί, επιδημιολογία, κλινική εικόνα, διάγνωση και θεραπεία των διαταραχών ύπνου,
- Επιπτώσεις των διαταραχών ύπνου (σε οικονομικό, κοινωνικό, εργασιακό, νομικό επίπεδο),
- Λήψη ειδικού ιστορικού εστιασμένου σε διαταραχές του ύπνου, χρήση και ερμηνεία ειδικών ερωτηματολογίων και φυσική εξέταση ασθενούς,
- Εκτέλεση και αξιολόγηση όλων των διαγνωστικών δοκιμασιών που διενεργούνται στο ΕκεΔΥ. Ειδικότερα, γνώση των μεθόδων αναγνώρισης των σταδίων ύπνου (σταδιοποίηση) καθώς και αξιολόγηση/βαθμονόμηση (scoring) πλήρους πολυπνογραφίας και περιορισμένων καταγραφών. Εκτέλεση και ερμηνεία όλων των διαγνωστικών και θεραπευτικών εξετάσεων που αφορούν σε διαταραχές της αναπνοής κατά τον ύπνο. Εκτέλεση και ερμηνεία όλων των διαγνωστικών και θεραπευτικών εξετάσεων που αφορούν σε παθήσεις με νευρολογική ή ψυχιατρική παθοφυσιολογία ή διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού. Εφαρμογή και αξιολόγηση ερωτηματολογίων ύπνου και άλλων διαγνωστικών μεθόδων (ακτιγραφία κλπ). Εκτίμηση νοητικών ικανοτήτων, ψυχομετρικών, νευροψυχολογικών δοκιμασιών.
Σχετικά με την ειδίκευση στην Ιατρική του Ύπνου (και κατ΄ αντιστοιχία με αυτή της Λοιμωξιολογίας κ.α). προτείνεται 12μηνη εκπαίδευση πλήρους απασχόλησης ή ισότιμο συνολικό χρονικό διάστημα, αν η απασχόληση δεν είναι πλήρης. Δικαίωμα στην ειδίκευση θα μπορούν να έχουν οι κάτοχοι τίτλου ειδικότητας Πνευμονολογίας, Νευρολογίας, Ψυχιατρικής και Παιδιατρικής.
Ο εκπαιδευόμενος θα πρέπει να διαθέτει βιβλίο εκπαίδευσης και πράξεων, να συμμετέχει ενεργά στο Τακτικό Εξωτερικό Ιατρείο για την απόκτηση εμπειρίας στην αναγνώριση των διαταραχών ύπνου, στη λήψη ιστορικού ύπνου και στην αξιολόγηση ειδικών ερωτηματολογίων. Κάθε εκπαιδευόμενος θα πρέπει επίσης να έχει συμμετάσχει ενεργά σε 100 πολυπνογραφικές μελέτες: 50 διαγνωστικές και 50 θεραπευτικές τιτλοποίησης/παρακολούθησης εφαρμογής συσκευών θετικής πίεσης, να έχει συμμετάσχει στην διάγνωση ασθενών με μη αναπνευστικές διαταραχές ύπνου και στη θεραπεία τους, με συμμετοχή στη διαχείριση τουλάχιστον 30 ασθενών από όλο το φάσμα των μη αναπνευστικών διαταραχών ύπνου. Θα πρέπει να γνωρίζει, να πραγματοποιεί και να αξιολογεί τις ειδικές εξετάσεις διάγνωσης/ταξινόμησης της υπνηλίας, της αϋπνίας και των συνοδών νοσημάτων.
Σχετικά με την απόκτηση πιστοποιητικού ειδίκευσης στην Ιατρική του Ύπνου προτείνεται αυτό να χορηγείται, σε όσους πληρούν τις τυπικές προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν, μετά από επιτυχείς εξετάσεις ενώπιον επιτροπής που συγκροτείται από το Υπουργείο Υγείας, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις των εξεταστικών επιτροπών. Σχετικά με την απόκτηση πιστοποιητικού ειδίκευσης στην Ιατρική του Ύπνου προτείνεται αυτό να χορηγείται, σε όσους πληρούν τις τυπικές προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν, μετά από επιτυχείς εξετάσεις ενώπιον επιτροπής που συγκροτείται από το Υπουργείο Υγείας, σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις των εξεταστικών επιτροπών. Στις οδηγίες προβλέπεται ακόμη μεταβατική περίοδος αναγνώρισης ειδίκευσης στην Ιατρική του Ύπνου.
Πιστοποίηση τεχνικού ύπνου
Στις κατευθυντήριες οδηγίες γίνεται ειδική μνεία για το παραϊατρικό προσωπικό (εφεξής: τεχνικός ύπνου) που συμμετέχει στη λειτουργία του ΕΚεΔΥ.
Ο τεχνικός ύπνου θα μπορεί να είναι απόφοιτος Ιατρικής ή Σχολών ή Τμημάτων ΑΕΙ, ΤΕΙ ή άλλων αναγνωρισμένων σχολών παραϊατρικών επαγγελμάτων μεταλυκειακής εκπαίδευσης, όπως: Νοσηλευτικής, Βιοϊατρικής Τεχνολογίας, Ιατρικών Εργαστηρίων ή συναφών αντικειμένων.
Ο τεχνικός ύπνου θα εργάζεται υπό την καθοδήγηση του ιατρικού προσωπικού και θα α) διενεργεί τις μελέτες ύπνου β) συμμετέχει σε καθήκοντα που αφορούν στην ημερήσια λειτουργία του ΕΚεΔΥ.
Ο τεχνικός ύπνου θα πρέπει:
- Να γνωρίζει όλες τις μεθόδους διαγνωστικών ή θεραπευτικών μελετών ύπνου που εκτελούνται κατά την διάρκεια της νύχτας ή ημέρας
- Να κατανοεί το ιατρικό ιστορικό του εξεταζόμενου
- Να γνωρίζει τα πρωτόκολλα λειτουργίας του ΕΚεΔΥ
- Να προετοιμάζει, να καθοδηγεί και να εξηγεί στον εξεταζόμενο τη διαδικασία της μελέτης (θεραπευτική και διαγνωστική)
- Να προετοιμάζει καταλλήλως τα απαραίτητα υλικά για την εκτέλεση των μελετών
- Να έχει την απαραίτητη γνώση λειτουργίας των αναπνευστικών συσκευών που χρησιμοποιούνται στις θεραπευτικές μελέτες
- Να συνδέει τους εξεταζόμενους με τα καταγραφικά μηχανήματα και τις διάφορες συσκευές που απαιτούνται για την καταγραφή και τιτλοποίηση καθώς και να τους αποσυνδέει μετά το πέρας της καταγραφής
- Να είναι παρών και να παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο την εκτέλεση της εξέτασης, εξασφαλίζοντας την κατάλληλη, χωρίς παράσιτα καταγραφή, να ανιχνεύει τα προβλήματα και να τα λύνει
- Να λαμβάνει κατάλληλα μέτρα σε περίπτωση οξέος ιατρικού συμβάντος
- Να είναι σε θέση και να πραγματοποιεί την ανάλυση των αποτελεσμάτων της εξέτασης, σύμφωνα με τις διεθνείς οδηγίες και τα πρωτόκολλα του ΕΚεΔΥ.
Σχετικά με τη απόκτηση τίτλου τεχνικός ύπνου και εδώ προβλέπεται να αποκτάται μετά από εξετάσεις, μετά από εκπαίδευση διάρκειας 6 μηνών που θα περιλαμβάνει υποχρεωτικά:
1. Σύνδεση και διενέργεια τουλάχιστον 200 πολυπνογραφικών μελετών, που περιλαμβάνουν τουλάχιστον 50 θεραπευτικές μελέτες με τιτλοποίηση αναπνευστικών συσκευών.
2. 100 μη αυτόματες αναλύσεις καταγραφών με έκδοση αποτελέσματος
Στις οδηγίες προβλέπεται ακόμη μεταβατική περίοδος αναγνώρισης τεχνικού ύπνου.
Χαρτογράφηση των εργαστηρίων/κέντρων ύπνου στην Ελλάδα-σύνδεση με την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας
Χαρτογράφηση των εργαστηρίων/κέντρων ύπνου στην Ελλάδα
Η επιτροπή έκρινε απαραίτητη τη χαρτογράφηση των εργαστηρίων/κέντρων ύπνου και των διαθέσιμων σχετικών υπηρεσιών, τόσο ως εργαλείο για τη σχεδίαση πολιτικών υγείας όσο και για την υποστήριξη της πληροφόρησης των πολιτών και της απρόσκοπτης πρόσβασής τους σε υπηρεσίες υγείας, όπως αυτές προσφέρονται από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
Σύμφωνα λοιπόν με τα στοιχεία που δόθηκαν με το υπ’ αρ. Α3α/ΓΠ/60378/26/8/2016 απαντητικό έγγραφο της Διεύθυνσης Ανάπτυξης Μονάδων Υγείας του Υπουργείου Υγείας, στη χώρα τη δεδομένη στιγμή δηλώθηκαν τριάντα ένα (31) Νοσοκομεία του Δημόσιου τομέα Υγείας, στα οποία λειτουργούν ήδη Εργαστήρια/Κέντρα Ύπνου και τέσσερα (4) νοσοκομεία με πρόθεση για ίδρυση εργαστηρίων ύπνου, ενώ δεν υπάρχουν δεδομένα για την αντίστοιχη κατάσταση στον ιδιωτικό τομέα υγείας. Επομένως, με την υφιστάμενη γεωγραφική κατανομή των εργαστηρίων ύπνου (Εικόνα 1), δεν φαίνεται πιθανό ότι μπορούν να εφαρμοστεί η νομοθεσία, όπως πχ η οδηγία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την έκδοση ή ανανέωση αδειών οδήγησης «Προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2014/85/ΕΕ της Επιτροπής της 1ης Ιουλίου 2014 η οποία τροποποιεί την Οδηγία 2006/126/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την άδεια οδήγησης» (Κ.Υ.Α Α3/71537/10872/ΦΕΚ.2734/τ.Β’/16-12-2015).
Εικόνα 1. Τρέχουσα εικόνα των εργαστηρίων/κέντρων διαταραχών ύπνου στην Ελλάδα
Σύνδεση με την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας
Στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας προτείνεται η χρήση προτυποποιημένων ερωτηματολογίων ελέγχου διαταραχών ύπνου, σταθμισμένων στα ελληνικά, σε συνδυασμό με στοιχεία του ιατρικού ιστορικού, ώστε να γίνεται ορθή αναγνώριση και κατάλληλη παραπομπή των ασθενών. Προτείνεται η ηλεκτρονική διάθεση (μέσω των δομών του Υπουργείου Υγείας) των ερωτηματολογίων, μέσω διαδικτύου με αυτόματη βαθμολόγηση, και εκπαίδευση στη χρήση τους των ιατρών της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας με ευθύνη των επιστημονικών ιατρικών εταιρειών, συναφών με το αντικείμενο του ύπνου.
Άφησε σχόλιο