Γεύμα (Φαγητό) και Φάρμακα

Γεώργιος Ν. Καραχάλιος

Meals and Medicine

Οι τροφές και τα συστατικά των έχουν σημαντική επίδραση επί αμφοτέρων της ταχύτητας και έκτασης της απορρόφησης των φαρμάκων μετά τη χορήγησή τους από το στόμα. Η γνώση των επιδράσεων των γευμάτων επί των φαρμάκων δίνει τη δυνατότητα στους ιατρούς να παράσχουν τις κατάλληλες οδηγίες στους ασθενείς όσον αφορά τη λήψη των φαρμάκων με ή χωρίς τροφή. Η συγχορήγηση των φαρμάκων με τροφή γενικά επιβραδύνει την απορρόφηση του φαρμάκου. Πάντως, οι τροφές μπορεί να έχουν ευμετάβλητη επίδραση επί της απορροφήσεως, εξαρτώμενη από την τροφή, το φάρμακο και τη μορφή του φαρμάκου. Αν και η επίδραση της τροφής δεν είναι κλινικώς σημαντική για ορισμένα φάρμακα, υπάρχουν αλληλεπιδράσεις τροφής-φαρμάκου που μπορεί να έχουν ανεπιθύμητες συνέπειες.

Η τροφή μπορεί να επιδράσει, όπως αναφέρθηκε, τόσο στην απορρόφηση όσο και στην έκταση της απορροφήσεως.

Τροφές οι οποίες επιβραδύνουν τη γαστρική κένωση μπορεί να επιβραδύνουν την απορρόφηση του φαρμάκου. Η σύσταση της τροφής επιδρά επί της ταχύτητας της γαστρικής κενώσεως και ειδικότερα τροφές υψηλής περιεκτικότητας σε λίπος μπορεί να επιβραδύνουν τη γαστρική κένωση. Η καθυστέρηση του να φθάσει το φάρμακο στο λεπτό έντερο μπορεί να επιβραδύνει την επακόλουθο απορρόφηση εντός της συστηματικής κυκλοφορίας. Με βάση αυτά τα δεδομένα, η από του στόματος χορήγηση του φαρμάκου υπό συνθήκες νηστείας συνιστάται συχνά όταν είναι αναγκαία η ταχεία απορρόφηση και κατά συνέπεια η ταχεία εμφάνιση της θεραπευτικής επιδράσεως. Για τα περισσότερα φάρμακα, ειδικότερα αυτά που χρησιμοποιούνται για χρόνιες καταστάσεις, η επιβράδυνση στην εμφάνιση της απορρόφησης δεν έχει κλινική συνέπεια υπό την προϋπόθεση ότι δεν επηρεάζεται η ποσότητα της απορρόφησης του φαρμάκου.

Η τροφή έχει τη δυνατότητα είτε να αυξήσει ή ελαττώσει την έκταση απορρόφησης του φαρμάκου. Η κατανόηση των μηχανισμών της αλληλεπίδρασης τροφής-φαρμάκου θα καταστήσει ικανό τον ιατρό προκειμένου να παράσχει τις κατάλληλες συμβουλές στους ασθενείς όσον αφορά τα λαμβανόμενα φάρμακα λαμβάνοντας υπόψιν τον χρόνου και των συστατικών των γευμάτων.

Η επίδραση της τροφής εξαρτάται από τα φυσικοχημικά και φαρμακοκινητικά χαρακτηριστικά του φαρμάκου. Η κλινική σημασία της επιδράσεως εξαρτάται από τα φαρμακοδυναμικά χαρακτηριστικά του φαρμάκου.

Η καθυστερημένη γαστρική κένωση μετά το φαγητό και οι συνοδές γαστρικές εκκρίσεις μπορεί να ελαττώσουν τη βιοδιαθεσιμότητα ορισμένων φαρμάκων τα οποία είναι ασταθή στο οξύ. Τα συστατικά της τροφής μπορεί επίσης να αλληλεπιδράσουν με τα φάρμακα. Το ασβέστιο και άλλα κατιόντα μπορεί να σχηματίζουν μη διαλυτές ετεροκυκλικές ενώσεις με ορισμένα φάρμακα προλαμβανομένης της αρίστης απορρόφησής τους. Κλασσικό παράδειγμα είναι τα διφωσφονικά τα οποία πρέπει να λαμβάνονται με σκέτο ύδωρ για την πρόληψη σχηματισμού ετεροκυκλικών ενώσεων οι οποίες ελαττώνουν σημαντικά τη βιοδιαθεσιμότητα.

Υπάρχουν έξι κύριοι λόγοι για τους οποίους τα φάρμακα είναι αναγκαίο να λαμβάνονται πριν ή μετά το φαγητό:

• Φάρμακα που μπορεί να προκαλέσουν ναυτία ή έμετο
• Ερεθιστικά φάρμακα
• Φάρμακα για τη θεραπεία καταστάσεων στο στόμα ή/και λαιμό
• Φάρμακα τα οποία απορροφώνται καλύτερα με την τροφή
• Αντιδιαβητικά φάρμακα
• Αντιόξινα σε ασθενείς με συμπτώματα κατά το χρόνο του γεύματος.

Φάρμακα που μπορεί να προκαλέσουν ναυτία ή έμετο: Αυτά θα πρέπει να λαμβάνονται κατά προτίμηση μετά το φαγητό για την ελαχιστοποίηση αυτής της ανεπιθύμητης επιδράσεως, όπως π.χ. αλλοπουρινόλη, βρωμοκρυπτίνη, λεβοντόπα.

Ερεθιστικά φάρμακα: Αυτά μπορεί να προκαλέσουν γαστρεντερικές διαταραχές, δυσπεψία, φλεγμονή ή έλκη. Αν και αυτά τα φάρμακα είναι προτιμότερο να λαμβάνονται με την τροφή, ορισμένα μπισκότα, σάντουϊτς ή ποτήρι γάλα είναι συνήθως επαρκή. Παραδείγματα περιλαμβάνουν την ασπιρίνη, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, κορτικοστεροειδή κ.α.

Φάρμακα για τη θεραπεία καταστάσεων στο στόμα ή/και λαιμό: Οι πλύσεις του στόματος, προπαρασκευή για στοματική μόλυνση (π.χ. διάλυμα νυστατίνης, γέλη μικοναζόλης) και θεραπείες για στοματικά έλκη πρέπει να χρησιμοποιούνται μετά τα γεύματα.

Φάρμακα τα οποία απορροφούνται καλύτερα με την τροφή:Ορισμένα φάρμακα χρειάζονται τροφή στο στομάχι για να απορροφηθούν στη κυκλοφορία, όπως π.χ. τα αντι-HIV φάρμακα (ριτοναβίρη, σακουναβίρη και νελφιναβίρη).

Αντιδιαβητικά φάρμακα: Τα αντιδιαβητικά φάρμακα συνήθως λαμβάνονται πέριξ των γευμάτων. Αυτό βοηθά στην ελάττωση των υψηλών επιπέδων σακχάρου αίματος που μπορεί να παρατηρούνται μετά τα γεύματα και αποφεύγονται τα πολύ χαμηλά επίπεδα σακχάρου αίματος. Ορισμένα λαμβάνονται προ των γευμάτων, ορισμένα με τα γεύματα και ορισμένα μετά τα γεύματα.

Αντιόξινα σε ασθενείς με συμπτώματα κατά το χρόνο του γεύματος: Η δυσπεψία ή  καύσος κατά τα μεσοδιαστήματα των γευμάτων προκαλούνται λόγω παραγωγής μεγάλης ποσότητας γαστρικού οξέος από το στόμαχο όταν οι τροφές εισέρχονται σε αυτό. Η λήψη αντιόξινων αμέσως μετά ή στο μέσον του γεύματος μπορεί να ανακουφίσει από αυτά τα συμπτώματα. Τα περισσότερα φάρμακα τα οποία πρέπει να λαμβάνονται με κενό το στομάχι δεν απορροφώνται στο αίμα πολύ καλά εάν υπάρχει τροφή στο στομάχι, όπως π.χ. με την πενικιλλίνη V, φλουκλοξακιλλίνη, οξυτετρακυκλίνη κ.α. Αυτά τα φάρμακα θα πρέπει να λαμβάνονται μια ώρα προ του φαγητού. Αυτό θα επιτρέψει στη συνέχεια την απορρόφηση πριν οι τροφές φθάσουν στο στόμαχο. Εάν δεν γίνει αυτό, τότε το φάρμακο καθίσταται αναποτελεσματικό.

Συμπέρασμα

Τα  γεύματα μπορεί να έχουν ευμετάβλητες και συχνά απρόβλεπτες επιδράσεις επί των φαρμάκων μέσω μηχανισμών ευρέος φάσματος. Η κατανόηση και εκτίμηση των κλινικών επιπτώσεων αυτών των επιδράσεων θα καταστήσει τον ιατρό ικανό στην παροχή των καταλλήλων οδηγιών στη χορήγηση των φαρμάκων με υπολογισμό στους χρόνους και συστατικά των γευμάτων. Οι παρακάτω θέσεις θεωρούνται σημαντικές:

• Ορισμένα φάρμακα πρέπει να λαμβάνονται με ή μετά το φαγητό.
• Αυτή η παράλειψη μπορεί να προκαλέσει γαστρεντερική δυσφορία ή ελάττωση της αποτελεσματικότητας του φαρμάκου.
• Στις περιπτώσεις που τα φάρμακα πρέπει να λαμβάνονται με κενό το στομάχι προκειμένου να απορροφούνται κατάλληλα θα πρέπει να επιλέγονται οι ημερήσιοι χρόνοι οι οποίοι είναι πρόσφοροι προς τούτο.
• Στις περιπτώσεις εφάπαξ ημερήσιας χορήγησης των φαρμάκων το καλύτερο είναι να λαμβάνονται προ του προγεύματος, αλλά άλλοι καλοί χρόνοι συμπεριλαμβάνουν το μέσον του πρωινού, κατά το μέσον του απογεύματος και τέλος τη νύκτα.
• Η μη εφαρμογή αυτών των οδηγιών για τυχαία (σποραδική) δόση είναι απίθανον ότι θα δημιουργήσει πρόβλημα, αλλά εάν γίνεται επανειλημμένως τότε το φάρμακο δεν λειτουργεί.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. AHFS Clinical Drug Information 2017. AHFS Publication, U.S.A.
2. AHFS Drug Information 2017. AHFS Publication, U.S.A.
3. Anonymous. Good Practice Guidance 9: Taking medicines on an empty stomach or after food in Care Homes> NHS Oxfordshire, 2015.
4. Brunton L, Chabner B, Knollman B (eds). Goodman and Gilman’s The Pharmacologic Basis of Therapeutics. Twelfth Edition, 12^th Edition, Amazon, 2016.
5. Schmidt LE, Dalhoff K. Food-drug interactions. Drugs 2002; 62: 1481-1502.