Home » COVID-19: Σύνδρομο Μετά την Οξεία Φάση
ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ, ΦΑΡΜΑΚΟΛΟΓΙΑ & ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ

COVID-19: Σύνδρομο Μετά την Οξεία Φάση

PDF Button

Post–Acute COVID -19 Syndrome


Σήμερα η νόσος από τον κορωναϊό (COVID-19), προκαλούμενη από τον SARS-CoV-2 έχει καταστεί παγκόσμιο πρόβλημα υγείας. Μετά την πρώτη εμφάνιση στο τέλος του Δεκεμβρίου 2019, διάφοροι ερευνητές στην Κίνα ανέφεραν ασθενείς με πνευμονία αγνώστου αιτιολογίας. Αν και οι περισσότεροι αυτών των ασθενών είχαν ήπια συμπτώματα ένας αξιοσημείωτος αριθμός των ασθενών ανέπτυξε περισσότερο σοβαρή κατάσταση, κυμαινόμενη από πνευμονία και σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας σε πολύοργανική ανεπάρκεια (ARDS). Στην συνέχεια, κατέστη δυνατή η ταυτοποίηση του αιτιολογικού παράγοντα και η παγκόσμια διασπορά του COVID-19 παρατηρήθηκε τον Φεβρουάριο 2020. Παρά τα περιεκτικά προληπτικά μέτρα, αυτή συνεχίζει να διασπείρετε και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κήρυξε την COVID-19 πανδημία την 11η Μαρτίου 2020.1,2

Μετά την παρέλευση ενός και πλέον έτους της πανδημίας και παρά την μεγάλη πρόοδο των γνώσεων για την COVID-19, υπάρχουν ακόμη ορισμένα άγνωστα στοιχεία όσον αφορά την ιολογία, παθοφυσιολογία και ανοσολογία.

Η παραλλαγή της συμπτωματολογίας και η βαρύτητα κατά τη διάρκεια της νοσηλείας με COVID-19 ταχέως κατέστησαν γνωστές κατά τη διάρκεια του πρώτου επιδημικού κύματος. Τα κλινικά χαρακτηριστικά κυμαίνονται από τον ασυμπτωματικό ασθενή έως αυτόν με σοβαρά πνευμονία και πολυοργανική ανεπάρκεια με ανάγκη εντατικής θεραπευτικής φροντίδας.1,2 Νεώτερα δεδομένα υποδηλώνουν ότι η COVID-19 μπορεί να προκαλέσει μακράς διαρκείας συμπτώματα από διάφορα οργανικά συστήματα σε υποομάδες ατόμων που ανανήπτουν από την οξεία λοίμωξη. Τα πρωτοπαθή αναφερθέντα μακράς διαρκείας συμπτώματα περιλαμβάνουν γνωστική διαταραχή, κόπωση, θωρακικό άλγος, δύσπνοια, βήχα και διαταραχή της οσφρήσεως και γεύσεως.3,4 Αυτά τα χαρακτηριστικά αύξησαν ορισμένες σημαντικές μείζονες ερωτήσεις όσον αφορά τις μακράς διαρκείας επιπτώσεις της COVID-19.

Τα αποτελέσματα των ανακοινωθεισών μελετών σοκάρουν καθώς κατεδείχθη ότι σημαντικός αριθμός ασθενών με COVID-19 υπέφεραν από μακρά περίοδο νοσήσεως από κορωναϊό εμφανίζοντας ένα ή περισσότερα συμπτώματα από διάφορα οργανικά συστήματα για ένα χρονικό διάστημα πλέον των 6 μηνών. Σε μία συστηματική μελέτη όπου έγινε ανάλυση 145 επιλεγεισών άρθρων, 30 αναφέροντο σε παρατεταμένα πνευμονικά συμπτώματα (20,7%), 35 σε παρατεταμένα νευρολογικά συμπτώματα και οσφρητικές δυσλειτουργίες (24,13%) και 80 σε ευρέως παρατεινόμενα συμπτώματα (55,17%). Στον Πίνακα 1 αναφέρεται περιληπτικώς η επίπτωση μετά την οξεία φάση COVID-19 κατά οργανικό σύστημα.5

Πίνακας 1. Τύπος, Αναλογία και Διάρκεια των Παρατεινόμενων Μετά την Οξεία Φάση COVID-19 Συμπτωμάτων
Παρατεινόμενο Σύμπτωμα 1Αναλογία των Ασθενών Πρβληθέντων από το ΣύμπτωμαΚατά Προσέγγιση Χρόνος του Συμπτώματος 2 
Κόπωση Δύσπνοια Θωρακική δυσφορία Βήχας Ανοσμία15-87% 10-71% 12-44% 17-34% 10-13%3 μήνες ή μακρότερον 2 έως 3 μήνες ή μακρότερον 2 έως 3 μήνες 2 έως 3 μήνες ή μακρότερον 1 μήνας, σπάνια μακρότερον 
Ολιγότερο Συχνά Φυσικά Συμπτώματα Αρθρικό άλγος, κεφαλαλγία, ρινίτις, δυσγευσία, πτωχή όρεξη, ζάλη, ίλιγγος, μυαλγίες, αϋπνία, αλωπεκία, εφίδρωση και διάρροια  <10%  Άγνωστος (πιθανώς εβδομάδες έως μήνες) 
Ψυχολογικά και Νοητικά
Μετατραυματική στρεσογόνος διαταραχή Διαταραχή της μνήμης Φτωχή συγκέντρωση Άγχος – κατάθλιψη		    7-24% 18-21% 16% 22-23%  6 εβδομάδες έως 3 μήνες ή μακρότερον Εβδομάδες έως μήνες Εβδομάδες έως μήνες Εβδομάδες έως μήνες 
Ελαττωμένη ποιότητα ζωής>50%Άγνωστος (πιθανώς εβδομάδες έως μήνες) 
1 Περισσότεροι του ενός τρίτου των ασθενών με COVID-19εμφανίζουν περισσότερα του ενός παρατεινόμενα συμπτώματα. 2 Η διάρκεια του χρόνου για ανάνηψη ποικίλεις εξαρτώμενη από τους προϋπάρχοντες παράγοντες κινδύνου και βαρύτητας της νόσου και μπορεί να είναι βραχύτερη ή μακρότερη έναντι των αναφερομένων. Οι νοσηλευόμενοι ασθενείς και ιδιαιτέρως οι κριτικώς πάσχοντες, είναι πολύ πιθανόν να έχουν μεγαλύτερη παρατεταμένη πορεία έναντι αυτών με ήπια νόσο.


Αριθμός ερευνητικών ομάδων ανέφεραν ευρέως παρατεταμένα συμπτώματα σε COVID-19 ασθενείς για χρονικό διάστημα πλέον των 6 μηνών μετά την SARS-CoV-2 λοίμωξη.6-8 Αυτοί επίσης περιέγραψαν πρακτικούς τρόπους για την αντιμετώπιση της μετά οξείαν COVID-19 νόσο και ποιοτικού τρόπο ζωής των πασχόντων. 6-9 Δύο κοχόρτη μελέτες σε ασθενείς με σοβαρά/κριτική COVID-19ανέφεραν παρατεταμένη παθοφυσιολογική διαταραχή και ελάττωση της ποιότητας ζωής σε περισσότερους του ημίσεως των ασθενών για πλέον των 6 μηνών συνεχούς παρακολουθήσεώς.10

Τα κύρια ευρέως παρατεινόμενα συμπτώματα στους COVID-19 ασθενείς είναι κόπωση, δύσπνοια, βράχυνση της αναπνοής, θωρακικό άλγος, κεφαλαλγία, απώλεια της οσφρήσεως/γεύσεως, μυϊκό και αρθρικό άλγος, ακολουθούμενα από κατάθλιψη, άγχος, αϋπνία και κνησμό του σώματος, καρδιακοί παλμοί, ταχυκαρδία, ανορεξία, και θόλωση της διανοίας. Πάντως, έχει αναφερθεί ότι ο αριθμός αυτών των μακράς διαρκείας συμπτωμάτων ήταν υψηλότερος για COVID-19 ασθενείς που αρχικώς είχαν πλέον σοβαρά νόσο.9,10 Αυτά τα μακράς διαρκείας συμπτώματα δεν είναι μόνο παρόντα στην σοβαρά COVID-19, αλλά επίσης σε ασθενείς με ήπια και μέτρια νόσο. Υπάρχουν επίσης δεδομένα ότι αυτά τα συμπτώματα μπορεί να παρατηρηθούν σε παιδιά και εφήβους. Ορισμένες κλινικές μελέτες επίσης έχουν δείξει ότι ένας πιθανός παράγοντας υψηλού κινδύνου για μακράς διαρκείας COVID-19επιπτώσεις είναι το θήλυ φύλον. Ο κίνδυνος των γυναικών για την ανάπτυξη μακράς διαρκείας COVID-19 επιπτώσεων είναι διπλάσιος έναντι των αρρένων ασθενών ηλικίας μεταξύ 40 και 50 ετών. Μετά την ηλικία των 60 ετών το επίπεδο κινδύνου για μακράς διαρκείας COVID-19 επιπτώσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών καθίσταται παρόμοιον. Αυτό το χαρακτηριστικό φαίνεται ότι ομοιάζει με τις αυτοάνοσες νόσους οι οποίες είναι περισσότερο συχνές στις γυναίκες μέχρι της εμμηνοπαύσεως, καθίστανται δε παρόμοιες μεταξύ ανδρών και γυναικών μετά την ηλικία των 60 ετών. Όθεν, είναι πιθανόν ότι αυτές οι διαφορές του φύλου, όπως επίσης άλλες εκφάνσεις της νόσου, μπορεί να οφείλονται στη διαφορετική απάντηση του ανοσολογικού συστήματος κατά τη διάρκεια και μετά την COVID-19. Πάντως, μέχρι προσφάτως, δεν είναι σαφές κατά πόσον αυτό το δεδομένο αντικατοπτρίζει το σύνολο των ατόμων με μακράς διαρκείας COVID-19 και ποίον είναι το συνολικό εύρος της διάρκειας και βαρύτητας των μακράς διαρκείας συμπτωμάτων σε αυτούς τους ασθενείς.

Όπως ήδη αναφέρθηκε τα πλέον συχνά αναφερθέντα συμπτώματα μετά την COVID-19 είναι η επικράτηση της ανωμάλου πνευμονικής λειτουργίας με παρατεταμένη δύσπνοια, γενική νευρολογική κατάπτωση, διαταραχές της οσφρήσεως και γεύσεως και χρόνια κόπωση. Αλλά συχνά συμπτώματα περιλαμβάνουν αρθρικό άλγος και θωρακικό άλγος. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να παρατείνονται ή να υποτροπιάζουν για εβδομάδες ή μήνες μετά την αρχική ανάνηψη. Λεπτομερώς, για ασθενείς με ήπια έως μέτρια COVID-19 τα πλέον συχνά μακράς διαρκείας συμπτώματα είναι η χρόνια κόπωση, ανοσμία/αγευσία, δύσπνοια, αλλά επίσης δυσκολία στην συγκέντρωση, απώλεια μνήμης και σύγχυση. Αυτά τα συμπτώματα φαίνεται ότι παρουσιάζονται σε υψηλότερο επί τοις εκατό ποσοστό σε ασθενείς που αρχικώς ήταν περισσότερο πάσχοντες. Σε κριτικώς έως σοβαρά πάσχοντες COVID-19 ασθενείς λόγω των παραπληρωματικών συμπτωμάτων πλέον των 6 μηνών μετά την λοίμωξη και την μεγάλη ελάττωση της πνευμονικής χωρητικότητας του πνεύμονος συχνά απαιτείται η χρήση οξυγόνου, μετά την έξοδο από το νοσοκομείο. Παρομοίως, η γενική διανοητική κατάπτωση σε αντίθεση επίσης παρουσιάζονται σε COVID-19 ασθενείς με ήπια έως μέτρια νόσο, επίσης φαίνεται ότι περισσότερο στενώς σχετίζεται με τις κριτικές έως σοβαρές περιπτώσεις COVID-19.

Μελετώντας τις μακράς διαρκείας επιπτώσεις της COVID-19 διαπιστώνετε ότι η πλέον συχνά απαντώμενη είναι η χρόνια κόπωση.11 Πρέπει να αναφερθεί ότι η χρόνια κόπωση απαντάται και σε άλλες ιογενείς λοιμώξεις, όπως στον SARS, ιόν Ebola, λοιμώδη μονοπυρήνωση κ.α.12 Η χρόνια κόπωση φαίνεται ότι είναι το προέχων χαρακτηριστικό των COVID-19 ασθενών μετά την έξοδο από το νοσοκομείο και οι οποίοι βρίσκονται σε συνεχή παρακολούθηση ακόμη και 12 εβδομάδες μετά την έξοδο. Κατά την αξιολόγηση αυτών των ασθενών διαπιστώθηκε ότι αδυνατούν να επιστρέψουν στο επίπεδο των οριακών δραστηριοτήτων.
Η αντιμετώπιση του μετα- COVID-19 συνδρόμου εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση καθόσον δεν υπάρχει ένδειξη βασιζόμενη σε διεθνείς οδηγίες μέχρι τούδε. Η πνευμονική εμβολή αντιμετωπίζεται με τον συνήθη τρόπο με αντιπηκτικά για τουλάχιστον τρεις μήνες. Δεν υπάρχει συμφωνία ως προς το όφελος ή διάρκεια της παρατεταμένης προφυλάξεως με ηπαρίνη χαμηλού μοριακού βάρους μετά την έξοδο. Η αντιμετώπιση της μετα-COVID-19 πνευμονικής ινώσεως είναι επίσης γνωστή. Κλινικοί, ακτινολογικοί και βιοχημικοί δείκτες χρειάζονται προκειμένου να βοηθήσουν τους κλινικούς να προεξοφλήσουν ποίοι ασθενείς με COVID-19 σχετιζόμενο ARDS είναι ευαίσθητοι για την ανάπτυξη πνευμονικής ινώσεως, μετά την υποχώρηση τις COVID-19.15 Η χρήση συστηματικών στεροειδών σε ορισμένους ασθενείς έχει δώσει καλά αποτελέσματα.


Συμπέρασμα

Η συστηματική ανάλυση των μελετών ασθενών με COVID-19 έδειξε ότι τα μετά την οξεία φάση συμπτώματα της COVID-19 μπορεί να παραταθούν και έξι μήνες και οι ιατροί θα πρέπει να είναι ενήμεροι στην αναγνώριση των συμπτωμάτων και σημείων σε ασθενείς που ανένηψαν από την COVID-19.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  1. ΚαραχάλιοςΝ. Καινοφανής
  2. Καραχάλιος ΓΝ. Πνευμονικές
  3. Nalbandian A, Seghal K, Gupta A, et al. Post-acute COVID-19 syndrome. Nature Med 2021; 27: 601-615.
  4. Salamanna F, Veronesi F, Martini L, et al. Post COVID-19 syndrome: The persistent symptoms at the post-viral stage of the disease. A systematic review of the current. Front Med 2021; 8/Article65316
  5. Arnold DT, Hamilton FW, Milue A. Patient outcomes after hospitalization with COVID-19 and implications follow-up: results from a prospective UK cohort. Thorax 2020; doi:10.1011/2020.08.1220173526
  6. Chen KY, Li T, Gong FH, et al. Predictors of health-related quality of life and influenzing factors for COVID-19 patients, a follow-up at one month. Fron Psychiatry 2020; 11: 688-692.
  7. Greenhalgh T, Knight M, A’Court C, et al. Management of post-acute COVID-19 in primary care. BMJ 2020; 370: m3026.
  8. Amenta EM, Spallone A, Rodriguez-Barradas MC, et al. Post-acute COVID-19: an overview and approach to classification. Open Forum Infect Dis 2020; 7: ofad509.
  9. D’Cruz RF, Waller MD, Perrin E, et al. Chest radiography is a poor predictor of respiratory symptoms and functional impairment in survivors of COVID-19 pneumonia: ERJ Open Res 2021; 7: 00655-2020. doi:10,1183/23120541.0655-2020
  10. Taboada M, Moreno E, Carinena A, et al. Quality of life, functional status, and persistent symptoms after intensive care of COVID-19 patients. Br J Anaesth 2021; 16:  e100-113.
  11. Scordo KA, Richmond MM, Munro N. Post- COVID-19 syndrome: Theoretical basis, identification, and management. AACN 2021; 32: 188-199.
  12. Proal AD, VanElzakker MB. Long COVID-19 or post-acute sequelae of COVID-19 (PASC): An overview of biological factors that max contribute to persistent symptoms. Front Microbiol 2021; 23: June 2021.
  13. Outhoff K. Sick and tired of COVID-19: long haulters and post viral (fatigues) syndromes. South Afr Gen Pract J. 2021; 1: 132-133.
  14. Oronsky B, Larson C, Hammond TC, et al. A review of persistent post-COVID syndrome (PPCS). Clin Rev Allergy Immunol 2021; https://doi.org/10.1007/s12016-021-08848-3
  15. Vasarmidi E. Tsitoura E, Spandidos DA, et al. Pulmonary fibrosis in the aftermath of the COVID-19 era. Exp Ther Med 2020; 20: 2557-2560.

Ετικέτες